Skírnir - 01.09.2014, Qupperneq 27

251átök um þjóðhöfðingjavald …
Þar með voru leiðirnar til lýðræðis á Vesturlöndum orðnar þrjár:
þingstjórn, forsetaræði, forsetaþingræði. Mismunandi hugmyndir
um lýðræði ráða miklu um hvaða leiðir þjóðirnar fara. Þannig er
þingstjórnarkenning nátengd áherslu á fulltrúalýðræði. Í stjórn-
skipun þingstjórnar er þjóðþingið eini handhafi æðsta valdsins milli
þingkosninga. Í Bandaríkjunum er valdamikill forseti sem deilir
völdum með öðrum valdhöfum. Þar var boðorð dagsins valddreif-
ing, ekki síst þrískipting ríkisvaldsins. Forsetaþingræði Þýskalands
var flókin málamiðlun á milli fulltrúalýðræðis, kröfu um bæði
sterkan þjóðarleiðtoga og beint lýðræði.
Af framansögðu má ráða að leið hvers lands til lýðræðis er ekki
ákveðin fyrirfram og ekki mögulegt að sjá fyrir þróunina með ein-
hverri vissu. Við getum hins vegar horft til baka til sögu lýðræðis-
ríkja og rannsakað hvaða leiðir til lýðræðis hafa orðið fyrir valinu.
Í greiningu á leið Íslands til lýðræðis er t.d. mikilvægt að skilja
afstöðu forvígismanna fullveldisbaráttunnar til þjóðhöfðingjavalds
og hvaða lýðræðishugmyndir mótuðu hið íslenska lýðveldi.
Fullveldisbarátta Íslendinga og konungsvaldið
Við Íslendingar getum með talsverðri nákvæmni tímasett upphaf
markvissrar baráttu fyrir fullveldi landsins. Jón Sigurðsson mótaði
röksemdafærslu Íslendinga og kröfugerð í samningum við Dan-
mörku með ritgerð sinni, Hugvekja til Íslendinga, árið 1848:
1. Íslendingar hefðu árið 1262 samþykkt samning við Noregs-
konung, Gamla sáttmála, í heyranda hljóði á Alþingi. Þar var
kveðið á um gagnkvæm réttindi og skyldur Íslendinga og
konungs. Íslendingar viðurkenndu vald konungs en samn-
ingurinn lagði einnig ákveðnar kvaðir á hendur konungi, m.a.
að tryggja skipaferðir til landsins, vor og haust ár hvert. Kon-
ungur skipaði sérstakan jarl sem æðsta mann í landinu í
umboði konungs og skyldi jarlinn njóta viðurkenningar á
meðan hann héldi trúnað við konung og frið við landsmenn.
2. Íslendingar hafa vissulega síðar viðurkennt einveldi konungs
en aldrei yfirráð annarrar þjóðar yfir landi sínu. Um leið og
skírnir
Skírnir Haust 2014 umbrot.qxp_Layout 1 6.10.2014 13:19 Page 251