Skírnir - 01.09.2014, Side 45

269átök um þjóðhöfðingjavald …
Ísland hefur ákveðið að standa utan ESB vegna þess að við sjáum okkur
ekki hag í því að ganga í bandalagið sérstaklega vegna þess að sjávarútvegur
er hluti af landbúnaðarstefnu ESB, sem er stjórnað frá Brussel og er í
meginatriðum ríkisstyrktur atvinnuvegur, rekinn að mörgu leyti með sama
hætti og gert var í Sovétríkjunum, á meðan við reynum að reka hann með
nútímalegum hætti. Við teljum því að við getum stjórnað sjávarútvegnum
betur sjálfir en að láta Brussel um það. („Heimsókn forseta Íslands í Banda-
ríkjunum …“ 1997: 4)
Utanríkisráðherra, Halldór Ásgrímsson, var mjög óánægður með
þessa yfirlýsingu og sagði m.a. við forsetann „að það væri ekki við
hæfi að líkja skipulagi Evrópusambandsins við gamla Sovétskipu-
lagið. Slíkt segja menn bara ekki.“ Ummæli forsetans ollu einnig
talsverðu fjaðrafoki í utanríkisráðuneytinu, enda töldu menn þar á
bæ að forsetinn ætti almennt ekki að skipta sér af pólitískum mál-
efnum og væri kominn langt út fyrir sitt svið (Guðjón Friðriksson
2008: 108–111).24 Engum sögum fer hins vegar af óánægju forsæt-
isráðherra, Davíðs Oddssonar, eða annarra Sjálfstæðismanna með
yfirlýsingu forsetans um Ísland og ESB, enda í fullu samræmi við
þekkta afstöðu forsætisráðherra og formlega stefnu ríkisstjórnar-
innar.
Yfirlýsing forsetans um Ísland og ESB frammi fyrir erlendum
fréttamönnum var ekki gefin í fljótræði. Sjálfur sagði Ólafur Ragnar
að hann hefði verið að ítreka afstöðu ríkisstjórnarinnar, en þar með
var einungis hálf sagan sögð — og varla það. Á bak við var nefnilega
markviss vinna Ólafs Ragnars við að gefa forsetaembættinu þann
sess sem því bæri að hans mati í stjórnskipun landsins. Eða með
orðum Ólafs Ragnars:
Ég tók eiginlega þá meðvituðu ákvörðun að taka ákveðið frumkvæði og
gera embættið bæði veigamikið og athafnasamt. Það er sannfæring mín að
forsetaembættið sé á okkar tímum eitt öflugasta tækið sem Íslendingar eiga
í alþjóðasamfélaginu. […] Margar ástæður eru fyrir mikilvægi þess tækis
sem felst í forsetaembættinu. Ein er sú að þjóðhöfðingjar njóta meiri
virðingar og eiga greiðari leið bæði að ráðamönnum og almenningi en
ráðherrar. (Guðjón Friðriksson 2008: 121)
skírnir
24 Ólafur Ragnar kannast reyndar ekki við að utanríkisráðherra hafi tjáð sér
óánægju sína með ummæli hans. Sbr. Guðjón Friðriksson 2008: 110.
Skírnir Haust 2014 umbrot.qxp_Layout 1 6.10.2014 13:19 Page 269