Skírnir - 01.09.2014, Side 53

277átök um þjóðhöfðingjavald …
Forseti Íslands mun auðvitað eiga það við eigin samvisku hvort hann ætlar
að láta þetta fólk [ríkisstjórnina og stjórnarmeirihlutann á Alþingi] hafa sig
út í að staðfesta og gera að lögum frumvarp sem felur í sér jafn ótvíræða árás
á Hæstarétt og margvísleg brot sem sum hver, ef ekki öll, eiga ef til vill eftir
að koma til kasta dómstóla. Hér er ekki einungis um að ræða forseta lýð -
veldisins heldur einnig okkar fremsta fræðimann á sviði stjórnmálafræða
og þeirrar heimspeki sem liggur til grundvallar þrískiptingar ríkisvaldsins.
Slíkur maður þarf engar leiðbeiningar utan úr bæ til að taka sjálfstæða
ákvörðun. („Forsetinn á þetta við eigin samvisku …“ 2001: 2)
Sumir ríkisstjórnarliðar virtust reyndar ekki hafa mikinn vilja til að
taka þátt í upplýstri umræðu um stjórnskipun lýðveldisins eða vald
forseta Íslands. Í staðinn komu heiftarlegar árásir á persónu Ólafs
Ragnars Grímssonar og hótanir um að forsetaembættið yrði lagt
niður ef forsetinn beitti málskotsréttinum.30
Forystumenn stjórnarandstöðuflokkanna töldu hins vegar að
forsetinn hefði tækifæri til að breyta stjórnmálasögunni. Hann gæti
neitað að staðfesta nýtt frumvarp um lífeyrisgreiðslur til öryrkja.
Ef svo færi taldi Margrét Frímannsdóttir, varaformaður Samfylk-
ingarinnar, að leysa yrði upp þingið, boða til nýrra kosninga og
síðan yrði lögunum skotið til þjóðaratkvæðagreiðslu. Steingrímur
Sigfússon, formaður Vinstri-Grænna, lagði áherslu á að forsetanum
bæri að hugleiða synjun laganna ef það orki tvímælis að verið sé að
fremja brot á stjórnarskránni („Forsetinn hafni lagasetningu“ 2001).
Afstaða stjórnmálamanna til forsetaembættisins almennt og
málskotsréttarins sérstaklega samsvaraði augljóslega stundarhags-
munum þeirra. Stjórnarliðar vildu valdalausan forseta án synjunar-
skírnir
30 Sbr. t.d. viðtal við Jón Steinar Gunnlaugsson („Sel ekki samvisku mína“ 2001)
þar sem hann segir m.a.: „Persónan [Ólafur Ragnar] er ótrúverðug og mér líkar
ekki við hana. Ég hef líka sagt að mér finnst hann gegna embættinu á ógeðfelldan
hátt og dregið einkamál sín inn í það. Hann virðist telja sig konungborinn.“ Jóni
Steinari hafði verið falið að stýra vinnu á vegum ríkisstjórnarinnar við smíði nýs
frumvarps til að bregðast við dómi Hæstaréttar. Geir H. Haarde, varaformaður
Sjálfstæðisflokksins og fjármálaráðherra, fullyrti opinberlega að forseti Íslands
hefði sömu stöðu og valdalausir kóngar og drottingar Norðurlandanna. Þannig
myndi danska konungdæmið líða undir lok ef Margréti Danadrottningu dytti í
hug að beita málskotsréttinum. Sama yrði uppi á teningnum hér á landi. Sbr. frá-
sögn af ummælum Geirs í Degi („Svona gerir maður ekki Ólafur Ragnar“ 2001).
Skírnir Haust 2014 umbrot.qxp_Layout 1 6.10.2014 13:19 Page 277