Skírnir - 01.09.2014, Page 111

335staða íslands …
kalda stríðsins. „Siðferðisprédikun“ forsetans endurspeglaði fyrst
og fremst vonbrigði hans og annarra ráðamanna með að vestræn
ríki skyldu ekki hafa komið til aðstoðar á neyðartímum. Hug-
myndir um hernaðaraðstöðu Rússa hefðu án efa mætt mótstöðu á
Íslandi og verið túlkuð af bandalagsríkjum Íslendinga sem ögrun
við NATO-aðildina. Það að íslensk stjórnvöld skyldu hafa viljað
samþykkja lán frá Rússum sem samsvaraði einum þriðja af lands-
framleiðslu Íslands var vissulega áhættusamt, enda hefði mátt gera
ráð fyrir beinum eða óbeinum pólitískum skuldbindingum. En í
ljósi þess hve Ísland var háð vestrænum ríkjum í stjórnmálum,
viðskiptum og efnahagsmálum höfðu stjórnvöld engin áform um
að stefna þeim í hættu með stefnubreytingu í öryggis- og varnar-
málum. Hins vegar má leiða að því líkur að þetta mál hefði óbein
áhrif á orðræðu stjórnvalda um öryggismál, þar sem ekki var lengur
deilt á Rússaflugið opinberlega.
Vægi norræns öryggismálasamstarfs
Í stað þess að líta til Rússlands var aðildarumsókn Íslands að ESB
sumarið 2009 ætlað að endurheimta efnahagslegan stöðugleika og
pólitískan stuðning erlendis. Einnig var litið svo á að staða Íslands
á norðurslóðum mundi greiða fyrir umsókninni, enda hafði ESB
áhuga á því að láta meira til sín taka á því svæði. En í ljósi þess hve
málið var umdeilt og viðræðuferlið gekk hægt varð ljóst að aukið
samstarf við ESB á sviði öryggismála yrði ekki til að breyta neinum
grundvallarþáttum í stefnu Íslands. Þótt hið sama megi segja um
Norðurlandasamstarfið féllu tillögur Stoltenbergs vel að mörgu sem
íslensk stjórnvöld höfðu lagt áherslu á í varnarmálum, málefnum
norðurslóða og samfélagsöryggis.
Þær hugmyndir, sem vöktu mesta athygli, lutu að því að Norður-
landaþjóðirnar tækju þátt í loftrýmisgæslu á Íslandi og gæfu út sam-
eiginlega samstöðuyfirlýsingu ef ein þeirra yrði fyrir árás eða
óeðlilegum þrýstingi. Stoltenberg nefndi engin ríki í því sambandi,
en ljóst var að Rússland var eina ríkið sem stundaði herflug nærri
Norðurlöndunum. Tillagan um loftrýmisgæsluna átti rætur að rekja
til þeirrar stefnu sem mörkuð var í stjórnartíð Sjálfstæðisflokks og
skírnir
Skírnir Haust 2014 umbrot.qxp_Layout 1 6.10.2014 13:19 Page 335