Skírnir - 01.09.2014, Qupperneq 122

auðveldara að koma málum í gegn ef þau eru sett í norrænt sam-
hengi. Þátttaka Finna og Svía í heræfingu NATO á Íslandi er gott
dæmi þess. Finnar gátu firrt sig ábyrgð á loftrýmisgæslunni og
varist þeirri gagnrýni að þeir tækju þátt í loftvörnum NATO-
ríkis. Og það sem meira er: hugmyndafræðilega gátu hægri og
vinstri öfl túlkað samvinnu norrænu þjóðanna á ólíkan og „sveigj-
anlegan“ hátt: Hægri menn, eins og Björn Bjarnason, fyrrverandi
dómsmálaráðherra, héldu því fram að þátttaka finnskra og
sænskra flugsveita í herviðbúnaði á Íslandi styrkti NATO-teng-
ingu þessara þjóða (Björn Bjarnason 2013). En í augum vinstri
manna var það illskárra að þjóðir sem ættu ekki aðild að NATO
stunduðu heræfingar hér. Svipuð viðhorf mátti greina á öðrum
Norðurlöndum (Forsberg 2013: 1177). Þannig hefur orðræðan um
gildi Norðurlandasamstarfsins þjónað mótsagnakenndum póli-
tískum markmið um. En þótt stuðningur við slíkt öryggismála-
samstarf hér á landi sé að miklu leyti bundinn við borgaralegt eða
samfélagslegt öryggi hefur hernaðarsamvinna Norðurlanda ekki
grafið undan hugmyndum um norrænt gildismat sem nái einnig
til öryggismála.
Það er ekki viðurkennt opinberlega, en loftrýmisgæsla NATO
beinist fyrst og fremst að rússneskum sprengjuflugvélum, þótt það
taki einnig til annarra „óþekktra loftfara“. Frá lokum kalda stríðsins
til Úkraínu-deilunnar var litið svo á að í hernaðarlegum skilningi
væru Rússar hvorki „vinir“ né „óvinir“. Þessi tvíræðni birtist í
gagn rýni íslenskra stjórnvalda á sprengjuflug rússneskra hér við
land fyrir bankahrunið árið 2008: Ekki var litið á hana sem hern -
aðarógn heldur frekar sem truflun vegna borgaralegs flugs. En það
var einnig til marks um hve íslensk stjórnvöld voru reiðubúin að
ganga langt til að segja skilið við hugmyndafræði kalda stríðsins
þegar þau leituðu til Rússa um efnahagsaðstoð til að bregðast við
hruni bankakerfisins. Að sama skapi sýndi tregða Finna við að
tengja sig á beinan hátt við loftvarnir NATO-ríkis — sem gæti leitt
til afskipta af herflugi Rússa — að ekki var vilji til þess að Norður-
landasamstarfið í varnarmálum leiddi til hernaðaraðgerða innan vé-
banda NATO.
346 valur ingimundarson skírnir
Skírnir Haust 2014 umbrot.qxp_Layout 1 6.10.2014 13:19 Page 346