Skírnir - 01.09.2014, Síða 165

389upprisa guðrúnar ketilsdóttur
(Gilmore 1994: 6). Að auki má segja að við þurfum að gera okkur
grein fyrir stöðu okkar sem 21. aldar lesendur sem eiga erfitt með
að ná tengslum við menningarheim fátækrar vinnukonu í Eyjafirði
á 18. og 19. öld, enda má halda því fram að hver saga sé bundin þeim
menningarheimi sem hún fæðist í. Fræðimenn á sviði sjálfsævisagna,
svo sem Brockmeier og Harré, hafa bent á hversu marglaga og
afstæður sá heimur getur verið. Hann er ekki bara samsettur úr
reynsluheimi og minningum þess sem segir frá og frásagnarhæfi-
leikum hans, heldur einnig þeim aðstæðum sem sagan er sögð við og
þeim áheyrendum sem hún er gerð fyrir (Brockmeier og Harré
2001: 42). Texti Guðrúnar er 19. aldar texti, frásagnarmáti hans,
orðræða og merking er að miklu leyti hulinn okkur nútímamönn -
um. Ekki bara sá afmarkaði menningarheimur sem hún tilheyrir,
heldur líka orðin og tungutakið. Til að skilja sögu hennar þarf að lesa
hana frá hennar sjónarhorni og veruleika. Þegar tekið hefur verið til-
lit til þessa og sjálfum texta sjálfsævisögunnar strokið fram og til
baka, opnast glufa inn í það persónulega menningarlandslag sem
býr að baki. Þá grillir í þá staðreynd að textinn er síður en svo neinn
„hrærigrautur“ heldur rökréttur og línulegur og fylgir skýrri frá-
sagnaraðferð.
Hver var viðtakandi sögu Guðrúnar?
Því liggur beint við að spyrja sig að tvennu: Í hvaða menningar-
heimi var sagan sögð og hverjum var hún ætluð. Nánar tiltekið, hver
var áheyrandi Guðrúnar Ketilsdóttur þegar hún sagði sögu sína?
Guðrún fæddist í hjáleigukoti í Öngulstaðahreppi í Eyjafirði um
hásumar árið 1759. Hún og systkini hennar uxu úr grasi á erfiðum
tíma í sögu þjóðarinnar, tímum harðinda og náttúruhamfara, raunar
einu átakanlegasta skeiði í sögu þjóðarinnar. Veðurfar var slæmt,
hallæri ríkti, farsóttir gengu yfir og miklar náttúruhamfarir sem
komu einna verst niður á þeim sem bjuggu á Norðurlandi (Guðný
Hallgrímsdóttir 2013: 39). Á árunum 1757–1850 náðu aðeins tæp-
lega 57% fæddra barna fermingaraldri sem var 14 ár (Jónas Jónas-
son 1934/2010: 311). Vinnuframlag barna var strax orðið töluvert við
sjö ára aldur og við fermingu var ætlast til að þau ynnu flest hin
skírnir
Skírnir Haust 2014 umbrot.qxp_Layout 1 6.10.2014 13:19 Page 389