Skírnir - 01.09.2014, Page 177

401upprisa guðrúnar ketilsdóttur
Þá er merkilegt að hún segir ekkert frá þeim hörmungum sem
Móðuharðindin kölluðu yfir Norðlendinga og höfðu án alls vafa
sín áhrif á líf hennar. Sumarið þegar Guðrún varð 24 ára (1783)
hófst mikið eldgos í Lakagígum sem stóð fram í október. Í gosinu
dreifðist aska um allt land, þó einkum í nágrenni eldstöðvanna og
um Norðlendingafjórðung (Guðný Hallgrímsdóttir 2013: 40). Ekki
þarf að fjölyrða um hörmulegar afleiðingar þessa fyrir fátæka
bændur. Þegar líða tók á veturinn tóku skepnur að falla úr hor og
misstu margir bændur þá allan sinn búpening. Veturinn eftir gosið
er talið að á öllu landinu hafi fallið rúmur helmingur af kúastofni
landsmanna, 82% af sauðfé og annað eins af hestum. Flest börn sem
þá fæddust dóu ung og mannfellir var hvergi meiri en norðanlands
(Guðný Hallgrímsdóttir 2013: 40). Í Eyjafjarðarsýslu dóu yfir 500
manns úr vesöld og nær 60 jarðir fóru í eyði (Hannes Finnsson
1970: 114). Allt í kringum Guðrúnu var samfélagið ein rjúkandi rúst
og mannfellir mikill. Hvarvetna var eftirspurn eftir duglegu vinnu-
fólki enda höfðu hörmungarnar víða valdið miklum búsifjum.
Guðrún Ketilsdóttir upplifði eitt mesta hörmungarskeið Íslands-
sögunnar en minnist ekki á það einu orði í sjálfsævisögu sinni.
Skýringanna er væntanlega einmitt að leita í því að hún upplifði sjálf
þessa atburði og var í þeim miðjum. Samkvæmt kenningum um
sameiginlegt minni — minningar um atburði sem kynslóðir ganga
í gegnum — þarf ákveðinn tími að líða frá atburðunum þar til þeir
eru rifjaðir upp á heildstæðan hátt12 eins og séra Jón Steingrímsson
gerði nokkrum árum síðar er hann ritaði Eldritið 1788, og fjöldi
sagnfræðinga og annarra hefur síðan fjallað um fram á þennan dag.
Þegar Guðrún segir sögu sína eru áheyrendur hennar eigin hópur,
skyldmenni og vinir. Ekki þarf að hafa orð á því eða taka sérstak-
lega fram það sem þau öll hafa upplifað sameiginlega.
Minnishöllin
Það er sterkt einkenni á frásögn Guðrúnar að rammi frásagnarinnar
eru staðirnir sem hún var á. Hún segir frá í gegnum þessa staði. Sam-
skírnir
12 Sjá umfjöllun um sameiginlegt minni til dæmis í Halbwachs 1992 og Nora 1989.
Skírnir Haust 2014 umbrot.qxp_Layout 1 6.10.2014 13:19 Page 401