Skírnir - 01.09.2014, Qupperneq 200

Leið hælisleitenda til Evrópu, þar á meðal til Íslands, er þyrnum
stráð og getur verið lífshættuleg. Það gerir að verkum að einungis
þeir „hæfustu“ komast áfram, þeir sem hafa fjármuni og eru líkam-
lega og andlega hraustir eða búa yfir eiginleikum sem auðvelda þeim
ferðalagið. Þetta kemur að einhverju leyti fram í samsetningu þess
hóps sem óskar verndar á Íslandi, en hraustir karlar eru þar í
miklum meirihluta.14
Lagabreytingar síðustu ára (einkum með breytingarlögum nr.
115/2010) hafa styrkt til muna réttarstöðu þess sístækkandi hóps
sem óskar verndar á Íslandi. Framkvæmdavaldið hefur hins vegar
reynst vanbúið til að takast á við þau verkefni sem því eru falin með
lögum og á það bæði við um Útlendingastofnun og innanríkis -
ráðuneytið sem tekur fyrir mál á kærustigi.15 Sem dæmi má nefna
að fram til loka árs 2011 gerðu fjárlög ráð fyrir því að umönnun
hælisleitenda væri greidd af rekstrarfé Útlendingastofnunar. Þegar
hælisleitendum fjölgaði — og þar með málum á borði Útlendinga-
stofnunar — hafði stofnunin fyrir vikið minna fjármagn milli hand-
anna til rekstrar („Útlendingastofnun í fjárþröng“ 2012). Þótt þessi
þáttur væri leiðréttur og fjárframlög aukin hefur enn ekki tekist að
vinna bug á óhóflega löngum málsmeðferðartíma hælisumsókna.
Ekki aðeins er hann ómannúðlegur gagnvart hælisleitendum heldur
einnig kostnaðarsamur fyrir stjórnvöld sem standa straum af uppi-
424 halla gunnarsdóttir skírnir
til breytingar í þessa veru en íslensk stjórnvöld hafa sætt gagnrýni frá Flótta-
mannastofnun Sameinuðu þjóðanna vegna núverandi lagaframkvæmdar (Alþt.
2012–2013, 141. lögþ.A. Þskj. 917, 541. mál; Innanríkisráðuneytið 2009, fylgiskjal
IV).
14 Umsóknum um hæli hefur fjölgað mjög hratt á síðustu árum og áratugum. Á ár-
unum 1990–1997 voru umsóknir að jafnaði 4–5 á ári en árið 2012 voru þær 117
talsins. Þar af voru 77 karlar, 19 konur og 21 barn (yngri en 18 ára). Fræðast má
nánar um fjölda hælisumsókna og afdrif þeirra í tölulegum samantektum Rauða
krossins sem aðgengilegar eru á www.raudikrossinn.is, í ársskýrslum Útlend-
ingastofnunar sem eru til fyrir árin 2001–2010 og í Skýrslu nefndar um meðferð
hælisumsókna (2009).
15 Í maí 2014 samþykkti Alþingi breytingarlög (nr. 64/2014) þar sem kveðið er á um
kærunefnd í útlendingamálum. Frá og með 1. janúar 2015 mun kærunefndin að
meginstefnu til taka við kærum vegna ákvarðana Útlendingastofnunar. Hælis-
leitendur munu þá eiga þess kost að koma fyrir nefndina og tala máli sínu. Ítrekað
hafði verið kallað eftir þessum breytingum, m.a. af hálfu Rauða kross Íslands og
Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna.
Skírnir Haust 2014 umbrot.qxp_Layout 1 6.10.2014 13:19 Page 424