Skírnir - 01.09.2014, Blaðsíða 223

447riðið í kaldan dauðann?
reyndar að það liggi á landamærum mannlegrar skynjunar, liggi nán-
ast eins og óskin sjálf við enda regnbogans; þrá mannsins beinist að
því en nái ekki. Þannig hlýtur maður að ætla að samband við hið há-
leita náist með upplifuninni einni og það búi með manninum, líkt og
Kant vildi meina, frekar en í sjálfri náttúrunni eins og margir fyrir-
rennarar hans töldu (sjá t.d. Sveinn Yngvi Egilsson 2003: 156).
Hér á eftir verður einmitt vikið að því hvernig vetrarmyndirnar
og náttúran í ljóðunum falla að þeirri hugmynd að hið háleita sé í senn
stórbrotið og dulúðugt, svo mjög að það sé á mörkum mannlegrar
skynjunar að skilgreina það og meðtaka. Í vetrar- og náttúrumyndum
þessara ljóða búa ógn og dauði. En um leið býr í ljóðmáli þessara
tveggja kvæða ákveðin sýn — sýn sem vísar áfram og upp til æðri
máttar. En, vel að merkja, slíkar hugmyndir voru einnig algengar á
tímum rómantíkurinnar, sér í lagi hjá guðfræð ingum sem á þessum
tímum leituðu nýrra leiða við lestur og túlkun á ritningunni í kjölfar
vaxandi vísindahyggju og uppgötvana í t.d. líffræði og jarðfræði.2 Það
er vitaskuld ekki að undra að slíkar áherslur finnist hjá prestinum
Matthíasi og er guðfræði sú sem hann setur fram í ljóði sínu bein-
skeyttari og ef til vill lærðari en sú fína nálgun sem lesa má út úr ljóði
Gríms um Reynistaðarbræður. Bæði eru skáldin þó á þeim slóðum
að finna manninum stað eða farveg andspænis grimmri náttúru sem,
þegar hér er komið í hugmyndasögunni, er ekki „bara“ sköpunarverk
Guðs heldur einnig sjálfstætt afl. Báðir virðast þó að einhverju leyti fall-
ast á þá hugmynd að Guð í sköpunarverkinu — ekki skaparinn Guð
— sé háleitt alheimsafl sem manninum beri að leita. Sérstaklega verður
vikið að þætti guðfræðingsins Schleiermachers í þessu tilliti enda
verður því haldið hér fram að ríkur þáttur í guðfræði hans hafi verið
leitin að hinu háleita. Og enn fremur verður lítillega skoðaður heim-
spekilegur munur á kvæðunum, en ekki er örgrannt um að fingraför
Hegels megi finna á kveðskap Gríms á meðan Matthías hneigist til
þeirrar þýsku mystíkur sem átti greiða leið um Danmörku til róman-
tísku skáldanna íslensku.
skírnir
2 Guðfræðingar fengust að sjálfsögðu ekki við þessar spurningar einir sér, heim-
spekin fékk þessa umræðu í fangið og öll samfélagsskoðun fékk nýjan lit við þá
miklu umbyltingu sem varð í náttúruvísindum á umræddu tímaskeiði.
Skírnir Haust 2014 umbrot.qxp_Layout 1 6.10.2014 13:20 Page 447