Skírnir - 01.09.2014, Side 225

449riðið í kaldan dauðann?
„óþægilega raunsætt erfikvæði um séra Stefán Jónsson og vísar til
drykkju hans“ (Þórunn Erlu Valdimarsdóttir 2006: 471).7
Ljóðið er sjö erindi og birtist fyrst í Norðurljósinu þann 15. mars
1888 og ber þá titilinn „Stefán prestur Jónsson“.
Í þessum fyrstu tveimur erindum beitir Matthías verkfærum sjón-
leikjasmiðsins og kynnir aðstæður. Hann fylgir raunverulegum at-
burðum ískyggilega vel og má hverjum sem les allt eins koma til
hugar raunsæi frekar en rómantík. En ekki er allt sem sýnist.
Stefán Jónsson liggur andaður á freðinni jörðinni. Dáinn af því
að hann kunni ekki fótum sínum forráð í drykkju; mannkostir hans
þó óumdeildir en bara „ef sér heilum réð“. Hann er vinum harm-
dauði og svo kemur rómantísk mynd af snillingi, í henni felst samt
leikur að andstæðum, ljúfri prúðsemi og snilld: Stefán var „lát -
prúður ljúflingur“ og gæddur „listagáfum“. En hann fellur fyrir
„voða“ — hér leikur ekki nokkur vafi á við hvað er átt; brennivínið
er voðinn mesti. Annað erindið hefst á sömu orðum og hið fyrsta
og er það stef endurtekið orðrétt í fyrstu fimm erindunum. Aftur eru
augun Stefáns, hann liggur í gödduðu rúmi jarðar þar sem tjaldað er
blæjum húms og heljarstorms. Aftur leikur skáldið sér að háleitum
skírnir
Lokuð voru augu —
lá þar á hjarni
hvers manns hugljúfi,
ef sér heilum réð;
féll fyrir voða,
en vinir harma
látprúðan ljúfling
og listagáfur.8
Lokuð voru augu —
legurúmið gaddur,
húm og helstormur
hvílutjöldin voru.
Glúpnað hafði blóðdrekkur,
skriðið í bergskoru;
svalt dýr drösull
drottinlaus á heiði.
7 Á sama tíma er Matthías að yrkja eitt sitt frægasta kvæði, „Hafísinn“, svo það er
ekki ofmælt að þungt hafi verið í honum. Þá er ekki úr vegi að geta þess að þarna
virðist Matthías í fyrsta sinn yrkja svo berort erfiljóð, en slík hreinskilni var þó ekki
óþekkt og höfðu menn nokkru fyrr ort kvæði þar sem ekki var reynt að fela
breyskleika manna, þar með talda drykkjusýki. Kannski er þar frægast ljóð Bjarna
Thorarensen um Odd Hjaltalín lækni. Sjá t.d. Páll Valsson 1996: 287.
8 Matthías Jochumsson 1980: 182. Hér verður ætíð vitnað til þessarar útgáfu þegar
vísað er í ljóðið en það er á bls.182–184 í bókinni.
Skírnir Haust 2014 umbrot.qxp_Layout 1 6.10.2014 13:20 Page 449