Skírnir - 01.09.2014, Síða 228

Matthías var alla tíð hallur undir þýska guðfræðinginn Schleier-
macher og frjálslyndissjónarmið hans (Þórunn Erlu Valdimarsdóttir
2006: 570). Schleiermacher var virkur þátttakandi í uppgangi róm-
antísku stefnunnar í heimalandi sínu og var vel heima í straumum
og stefnum sinnar tíðar í bókmenntum og listum og sér þess stað í
guðfræði hans því hann vildi í guðfræðinni beita aðferðafræði sem
svipar til aðferða hins rómantíska skálds: „Það liggur í eðli trúar-
bragða að túlka að nýju og þróa þá umgjörð sem þau veita. Schleier-
macher tengir þennan þátt við þann grun, reynslu eða upplifun sem
blundar í manninum um að það sé eitthvað handan þess sem er “
(Sigrujón Árni Eyjólfsson 2008: 111). Í síðasta erindi ljóðsins fer
Matthías á flug, handan þess sem er — erindið er brýning. Hann
hefur það svo „Opin eru augu; — / upp þér sofendur!“ Hér er vakn-
ing „upp“ segir skáldið, að neðan er talað og upp. Og uppi eru skín-
andi „Guðs augu“. Þangað sækir Matthías traust, þaðan kemur sú sýn
sem drífur hann og þangað vill hann beina þeim sem hann ávarpar —
ella fer illa fyrir fjöldanum, þá verður ekki bara úti einn prestur, þá
„verða úti veraldir“. Og í rómantískum anda grípur skáldið til stefs
úr Völuspá. Hann, líkt og völvan, gengur á þá sem á hlýða og at-
hugar hvort menn dugi til að hlusta: „Vituð ér enn eða hvað?“ Þessi
sláttur yfir í Völuspá rímar fullkomlega við hugmyndir rómantíkera
sem litu til fornra mystískra fræða í leit sinni að nýjum sannleik á
öld þar sem engar hugmyndir virtust ætla að standast tímans tönn.
Goethe og Novalis voru sterkustu hlekkirnir í þessum hugmyndum
sem bárust auðveldlega til Íslands í gegnum Kaupmannahöfn. En
Fichte og Shelling útfærðu þær, sér í lagi sá síðarnefndi í ritum sínum
upp úr aldamótunum 1800 (sjá t.d Weeks 1993: 215–233).
Í ljóðinu leikur Matthías á strengi sem snúa að því sem vitundin
ein fær skynjað en jafnvel ekki skilið. Þótt náttúrumyndir og
raunsæislegur búningur á köflum virðist aðalsmerki ljóðsins þá er
þar ekki síður hugmyndin um eitthvað stærra og enn háleitara,
eitthvað sem býr í vitundinni. Það er sýn skáldsins. Því er ekki úr
vegi að líta aftur til Scheiermachers, sem skrifar:
Með mikilli andakt get ég horft á þrá ungra huga eftir hinu undursamlega
og yfirnáttúrulega. Ásamt hinu endanlega og ákveðna leita þeir samtímis að
einhverju öðru sem þeir geta stillt upp gegn því; á allar hliðar fálma þeir
452 guðmundur s. brynjólfsson skírnir
Skírnir Haust 2014 umbrot.qxp_Layout 1 6.10.2014 13:20 Page 452