Saga - 2010, Qupperneq 23

í 38 á þúsund manns (48). Hún lækkaði eins og annars staðar fram
að fyrri heimsstyrjöld, en var þó alltaf miklu hærri en í öðrum lönd-
um álfunnar. Dánartíðnin endurspeglaði alltaf tómlæti yfirvalda um
líf og heilsu almennings, það sem Merridale kallar „kæruleysislegt
viðhorf til dauða venjulegs fólks“ (62). Hvort þúsundir eða jafnvel
hundruð þúsunda horféllu, eða hundruð voru troðin undir eða drep-
in þegar uppþot og múgæsingur brutust út, skipti litlu máli. Dauð -
inn er ekki vandamál heldur lausn. enginn maður, ekkert vandamál,
eins og Stalín sagði síðar.
eftirmáli leyndarinnar, ofbeldis og dauða er þögnin. Heimkom -
unni úr Gúlaginu fylgdu áratugir þagnar. Að tala um reynslu sína
var áhættusamt — óskynsamlegt. Það var ekki fyrr en mörgum árum
eftir að Sovétríkin höfðu verið þurrkuð út af landakortinu að fólk fór
að tala. Merridale er einn þeirra sagnfræðinga sem hafa fengið fólk
til að tala, gert því mögulegt að takast á við eigin minningar og deila
þeim með öðrum. Night of Stone kom út árið 2000 og byggist meðal
annars á viðtölum sem tekin voru árin á undan. Þá var enn hægt að
finna marga eftirlifendur Gúlagsins, fólk sem mundi tíma hreinsan-
anna og sem í fyrsta sinn treysti sér til að leysa frá skjóðunni, segja
frá eigin lífi og uppruna.
en Catherine Merridale er ekki Rússi. Hún er breskur sagn -
fræðingur sem skrifar fyrir upplýstan almenning og háskólafólk á
Vesturlöndum. Rit hennar hafa aðeins að litlu leyti verið þýdd og úr
þeim birt í Rússlandi. Það er ekki víst að þau verði til þess að fólk
eins og fylgdarmaður minn, sem hafði alist upp og eytt ævinni í
skógunum í Mordóvíu, á einu af stærri fangabúðasvæðum Gúlags -
ins, átti sig á því að Gúlagið var ekki bara í Síberíu.
Jón Ólafsson
William Ian Miller, Eye for an Eye (Cambridge: Cambridge
University Press 2006).
William Ian Miller er íslenskum fræðimönnum kunnur. Hann hefur
komið til landsins nokkrum sinnum og er einn þeirra erlendu fræði-
manna sem þekkja vel íslenskar miðaldabókmenntir og hafa lagt sitt
af mörkum til að skýra þær. Á 9. áratug síðustu aldar skrifaði hann
nokkrar greinar um íslensk fræði og árið 1990 gaf hann út bók sem
varð merkur hluti af mikilli endurnýjun á skilningi og rannsóknum á
góð saga 23
Saga haust 2010 — NOTA (9.5.)_Saga haust 2004 - NOTA 8.12.2010 11:05 Page 23