Saga - 2010, Blaðsíða 47

voru í nábýli við það, allt frá Danmörku til Palestínu, og greinir ólíka
þróun þar á ýmsum sviðum á því tímabili sem ritið spannar.
Meginþunginn er á greiningu félags- og efnahagslegra þátta þar sem
Wickham fer skipulega í niðurstöður fornleifarannsókna á einstök-
um svæðum í bland við ritheimildir sem flestar eru áður vel kunnar.
Með því að bera saman ólík svæði sem áður tilheyrðu Rómarveldi
kemst Wickham að niður stöðu um það í hverju „fallið“ fólst. Hann
beinir sjónum sínum sérstaklega að fjórum þáttum. Í fyrsta lagi er
það þróun ríkisvalds og efnahagslegar stoðir þess. Í öðru lagi er það
staða aðalsins og í þriðja lagi staða bænda, en mismunur á stöðu
þessara tveggja hópa myndar ákveðið hreyfiafl félagslegrar þróunar
og er grundvallaratriði í að greina auðkenni ólíkra svæða. Í fjórða
lagi skoðar Wickham svo borgir og þróun viðskipta. Þar hafði fall
Rómarveldis afdrifaríkar afleið ingar alls staðar, í þá átt að viðskipti
og verslun urðu stað bundnari en áður var.
eitt af því sem samanburður á ólíkum svæðum sýnir er að fall
Rómarveldis var hægfara þróun fremur en einstakur atburður. Wick -
ham finnur skýr dæmi um þessa þróun í vestri á fimmtu öld en í
austri vart fyrr en á sjöundu öld. Í öðru lagi voru áhrifin mismikil og
tengist það einni mikilvægustu niðurstöðu Wickhams. Í vestri hætti
ríkið reglulegri skattheimtu og skorti því alla burði til að viðhalda
stoðkerfi Rómarveldis. Þess í stað tók við veldi aðals og landeigenda,
sem hvíldi á landskuld og handahófskenndum tollum. Þetta gerðist
ekki í Litlu-Asíu eða egyptalandi og því féll Rómarveldi ekki þar.
Lengst varaði hagsældin í egyptalandi þar sem samfélög sem stjórn-
skipulega tilheyrðu ríki kalífanna varðveittu mörg sömu einkenni og
þau höfðu haft á síðustu öldum Rómarveldis. Hinn formlegi og
raunverulegi arftaki Rómarveldis, Austrómverska ríkið, lenti hins
vegar í kreppu á sjöundu öld, en að mati Wickhams viðhélst þó geta
ríkisins til að innheimta skatta og viðhalda stoðkerfinu. Því hélt það
ríki ýmsum grundvallareinkennum Rómarveldis.
Staðbundnar athuganir Wickhams sýna fram á ólíka þróunarsögu
samfélaga eftir fall Rómarveldis. Í Bretlandi hurfu allar leifar af
stjórn- og félagskerfi þess, en á Spáni og í Gallíu þróuðust arftakaríki
þess í ólíkar áttir. Í vestri varð yfirstéttin heraðall og þróun stjórn-
kerfisins þar öll á forsendum þeirrar stéttar, á meðan embættis-
mannakerfi Rómarveldis entist lengur í austri. Wickham ver miklu
rými í að greina stöðu bænda og kemst að þeirri niðurstöðu að þeir
hafi almennt verið frjálsari á ármiðöldum en síðar varð. Hins vegar
hafi landeigendastéttin náð að eflast mest í Gallíu og í þeirri þróun
góð saga 47
Saga haust 2010 — NOTA (9.5.)_Saga haust 2004 - NOTA 8.12.2010 11:05 Page 47