Saga - 2010, Síða 111

Hefðbundin frásögn endurskoðuð
Allt fram á 20. öld var haft fyrir satt í söguritum að Ögmundur bisk-
up hefði eftir komu skipsins til kaupmannahafnar verið hafður í
haldi í klaustri þar sem hann á að hafa látist árið 1542 eða 1543.
Helstu heimildarmenn fyrir þessu eru Oddur einarsson biskup og
Jón egilsson, höfundur Biskupa-annála, sem færðu eða létu færa
þessi tíðindi í letur um 1600, þ.e. meira en hálfri öld eftir að þau
gerðust; nánari grein verður gerð fyrir þeim heimildum og heimild-
armönnum sem í hlut eiga hér á eftir.
Á fyrsta ársfjórðungi 20. aldar urðu þrír fræðimenn til að ve fengja
þessa hefðbundnu frásögn af ævilokum Ögmundar biskups með
því að halda fram að hann hafi látist í hafi á leið til Dan merkur 13.
júlí 1541. Hér eiga í hlut Jón Þorkelsson (1859–1924) landsskjala-
vörður (síðar þjóðskjalavörður), Tryggvi Þórhallsson (1889–1935)
guðfræðingur og síðar forsætisráðherra og loks Páll eggert Ólason
(1883–1949) prófessor í sögu Íslands. Allir byggðu þeir rök sín fyrir
þessari „endurskoðunarstefnu“ á þremur skjalaheimildum (leifum),
varðandi árin 1541–1542, sem komu fyrir almenningssjónir á þessu
tímabili í Íslensku fornbréfasafni.
Fyrst er hér að telja minnisgrein á latínu í bréfabók Gissurar
einarssonar biskups, svohljóðandi (í þýðingu LG): „Hinn 13. júlí
ætla ég að herra Ögmundur hafi skilist við þetta líf.“4 Færslan í
minnisbókinni er ekki ársett en samhengið bendir til þess að hún
eigi við árið 1541. Það eykur hér á óvissuna að minnisgreinin er
aðeins varðveitt í afskrift sr. Halldórs Jónssonar í Reykholti frá
miðbiki 17. aldar.5 Hún finnst ekki í hinu skerta frumriti bréfabókar
Gissurar einarssonar biskups, AM 232 8vo. Lausleg athugun leiðir í
ljós að afskrift sr. Halldórs fylgir ekki alltaf reglulegri röð miðað við
það hvenær hin einstöku skjöl eru tímasett. Af staðsetningu skjal-
anna í afskrift sr. Halldórs verður því ekki ráðið með vissu hvenær
þau voru upphaflega færð til bókar.6 Þetta gerir hina áætluðu tíma-
setningu minnisgreinarinnar um dauða Ögmundar enn óvissari.
ævilok ögmundar pálssonar biskups 111
4 Íslenskt fornbréfasafn. Diplomatarium Islandicum X (= DI) (Reykjavík: Hið íslenzka
bókmenntafélag), nr. 412, bls. 693. „III. Idus Julii existimo Dominum Aug -
mundum ex hoc seculo migrasse.“
5 AM. 266 fol. bls. 159. Þetta er afskrift síra Halldórs Jónssonar í Reykholti 1654–1657.
6 Sérstaklega ber að gæta þess að þau skjöl, sem valin hafa verið úr bréfabókinni
(oftast afriti hennar) til birtingar í Fornbréfasafni, eru þar í nokkuð annarri röð en
í sjálfri bréfabókinni. Dæmi um þetta eru skjölin sem koma fyrir á opnu
Saga haust 2010 — NOTA (9.5.)_Saga haust 2004 - NOTA 8.12.2010 11:05 Page 111