Saga - 2010, Page 139

Hinir nýfrjálsu tímar
Tvö hugtök voru afar áberandi í opinberri umræðu undir lok tutt-
ugustu aldarinnar og settu sterkan svip á tíðaranda og hugmynda-
heim: póstmódernismi og nýfrjálshyggja. Að ýmsu leyti má líta á frjáls-
hyggjuna sem ríkti á sviði efnahags- og stjórnmála síðustu áratugi
tuttugustu aldar og þá póstmódernísku afstæðishyggju sem var
áberandi í hugmynda- og menningarumræðu sama tímabils sem
tvær hliðar á sama fyrirbærinu. Hvorug þeirra var beinlínis hliðholl
námsgreininni sögu.39
eitt gleggsta einkenni þess tíðaranda sem ríkti á lokaskeiði ald-
arinnar var sterk einstaklingshyggja: „There is no such thing as
society.“ Þessi frægu orð lét Margaret Thatcher falla í viðtali við
bandarískt tímarit haustið 1987. Og hún bætti við: „There are indi -
vidual men and women, and there are families.“40 Þó að mönnum
hafi kannski hætt til að slíta þessi orð nokkuð úr samhengi þá urðu
þau að miklum vísdómi í huga margra aðdáenda hennar. Mér
virðast þau í rauninni lýsa kjarna hinnar póstmódernísku tóm-
hyggju prýðilega þó að frúin hafi talið sig vera að lýsa nýfrjáls-
hyggjunni. Frá þessu sjónarhorni er stutt yfir í þá ályktun að saga
geti í raun aldrei verið annað en frásagnir af einstaklingum og fjöl-
skyldum, efniviður í hugarsmíð sagnfræðinga eða viðfangsefni
handa listamönnum.41 Orð Thatchers enduróma á sinn hátt þá speki
sem hörðustu póstmódernistar höfðu á hraðbergi á þessum árum:
„There is no such thing as history.“42 Þeir höfðu reyndar einkum í
huga stórsögur, altækar eða frumspekilegar kenningar um sögulega
framvindu, en hlupu oft furðufrjálslega frá því að hafna þeim yfir í
að afskrifa í leiðinni söguna sjálfa sem fræðilegt viðfangsefni er hefði
jafnvel einhverja hagnýta merkingu. Sumir kjósa því fremur að nota
hugtakið póststrúktúralismi um tíðaranda aldarlokanna, þar sem
sögukennsla og menntastefna 139
39 Hér leyfi ég mér einfaldlega að vísa til eigin reynslu af því að fást við þetta
starf á umræddu tímabili og fylgjast með opinberri umræðu um námsgreinina
og skólana.
40 Þessi fræga setning kallar fram milljónir netfærslna skv. Google, en hér skal
vísað á Margaret Thatcher Foundation: Vef. http://www.margaretthatcher.org/
speeches/displaydocument.asp?docid=106689, skoðað 30. janúar 2010.
41 Sbr. m.a. Sigurður Gylfi Magnússon, „Að stíga tvisvar í sama strauminn“,
Skírnir 177 (vor 2003), bls. 127–158.
42 Tilv. í. Anthony Giddens, Sociology 4. útg. (Cambridge og Oxford: Polity 2001),
bls. 674.
Saga haust 2010 — NOTA (9.5.)_Saga haust 2004 - NOTA 8.12.2010 11:06 Page 139