Saga - 2010, Page 143

er hæft í fullyrðingunni um hina varanlegu nútíð þá er a.m.k. ljóst
að slíkt hlýtur að vera vísbending um óljósa söguvitund og þar með
væntanlega fremur vanþroskaða sögulega sjálfsmynd. Af þessu má
draga fremur einfalda og hagnýta ályktun og segja sem svo: Það
fólk sem svo er ástatt um telur sig væntanlega ekki fá miklu ráðið
um framvindu þess samfélags sem það lifir í né að það beri mikla
ábyrgð á henni; slíkt vitnar þá ekki heldur um glæsilegar horfur
fyrir lýðræðið.
Franski heimspekingurinn Paul Ricœur hélt því m.a. fram að
sagan væri mönnum tæki til að skilja tímann.56 en ef ungt fólk elst
upp við það að tími sé ekki lengur hindrun, að sérhver hugmynd
sem kviknar geti samstundis orðið að veruleika, peninga megi
hven ær sem er fá að láni til hvers sem er, allar upplýsingar geti
öðlast heimsútbreiðslu á svipstundu á netinu, þá getur merking
tímahugtaksins orðið nokkuð afstæð.57 en hvernig fer fyrir þeim
sem ekki geta notað sögu til að hjálpa sér að skilja tímann? Geta þeir
t.d. séð fyrir sér að tímabundið erfiði, svo sem við nám, muni geta
skilað árangri í framtíðinni; eru þeir færir um að skipuleggja eigin
framtíð? eru þeir ekki dæmdir til að láta sífellt blekkjast þegar þeim
bjóðast einhver lífsgæði sem greiða má eftir á? Mun þeim finnast til-
vinnandi að eftirláta næstu kynslóðum að ákvarða meðferð þeirra
auðlinda sem hægt væri að selja strax fyrir fé?
Í fyrrnefndri grein um lífsgildi Íslendinga að loknu efnahags-
hruni segir Páll Skúlason m.a.:
Vandinn sem við okkur blasir er órofa tengdur þeirri spurningu
hvernig við viljum sjá okkur sjálf sem þjóð, hvernig við skiljum sögu
okkar og hyggjumst móta samfélag okkar í framtíðinni.58
Það er einmitt þetta sem söguvitund snýst um: Menn leita skilnings
á samtíð sinni út frá sögunni og reyna að byggja ályktanir um
framtíðina á þeim grunni. Þannig mótast jafnframt sjálfsmyndin:
Maðurinn er ekki aðeins það sem hann er orðinn heldur einnig það
sem hann er að verða. Þessi þrívíddarsýn er einn af grunnþáttum
sögukennsla og menntastefna 143
56 En hemerneutisk brobygger. Tekster af Poul Ricœur (Århus: Forlaget klim 2002),
bls. 75–126; ennfr.: Peter kemp, Tid og fortælling (Århus: Aarhus Universitets -
forlag 1999).
57 Anthony Giddens hefur m.a. fjallað um það undarlega fyrirbæri nútímans að
tæknin hefur gefið mönnum færi á að aðskilja tíma og rúm. Modernity and Self-
Identity (Cambridge: Polity Press 1991).
58 Páll Skúlason, „Lífsgildi þjóðar“, bls. 39.
Saga haust 2010 — NOTA (9.5.)_Saga haust 2004 - NOTA 8.12.2010 11:06 Page 143