Saga - 2010, Síða 151

og hver önnur nauðhyggja að ákveða í eitt skipti fyrir öll að yfirlits-
saga geti ekki verið gagnrýnin og heiðarleg. Og í þriðja lagi er aug-
ljóslega ekki einfalt mál að halda því sjónarmiði að nemendum að
sannleikurinn sé sagna bestur en gefa þvínæst til kynna að hann sé
í rauninni ekki til.
Hvötin til að læra af reynslu sögunnar á sér mjög djúpar rætur í
mannlegu eðli. karl Popper orðaði það svo að „væntingin um að
finna reglu“ væri manninum eðlislæg.79 Allt frá frumbernsku leit-
um við að einhverjum endurtekningum eða hliðstæðum sem geta
gefið okkur vísbendingu um reglu sem vísar til framtíðar. Þannig er
það manninum eðlilegt að beita sífellt aðleiðslu út frá eigin reynslu
til að reyna að álykta um það sem framundan er. Þegar honum vex
þroski kynnist hann reynslu annarra í gegnum frásagnir og fær
aðgang að sögulegri reynslu samfélagsins, og þess vegna er rökrétt
að líta á söguvitund sem eðlilegan þátt í persónuþroska einstak-
lings. Samkvæmt þessu hlýtur að mega líta á það sem e.k. þroska-
röskun þegar einstaklingar eða jafnvel heil samfélög telja sig ekki
þurfa að taka neitt mark á sögulegri reynslu; þetta var augljóslega
ein af brotalömum hins nýliðna góðæris.80
Söguleg frásögn er einfaldlega birtingarmynd sögulegar rök-
hugsunar. Sá sem segir frá verður að setja sjálfan sig inn í aðstæður
þær sem hann er að glíma við, beita eigin rökhugsun, prófa skýring-
ar og draga saman niðurstöður í trúverðuga mynd. Til að átta sig á
þessu ferli er mun betra að styðjast við skilning túlkunarfræðinnar
en hugmyndir raunhyggjunnar. Söguleg frásögn er eins og leiðar -
lýsing. Hún krefst ákveðinnar innlifunar og getur hvorki verið
algild né hlutlaus en hún er nauðsynleg til þess að rata. Söguleg rök-
hugsun hjálpar flestu fólki fyrst og fremst að sjá tilveru sína í ein-
hvers konar samhengi og þetta samhengi er venjulegu fólki lífs-
nauðsyn.81 Nemendur þurfa vitanlega að gera sér ljóst afstæði
sögukennsla og menntastefna 151
79 karl Popper, „Tilgátur og afsannanir“, Ský og klukkur og fleiri ritgerðir (Reykja vík:
Háskólaútgáfan 2009), bls. 93.
80 Sagan af góðæri á s.hl. þriðja áratugar tuttugustu aldar og kreppu hins fjórða er
vel þekkt úr sögukennslubókum og hefði e.t.v. átt að kenna mönnum eitthvað,
en tíðarandi góðærisins sagði beinlínis að ekkert mark væri takandi á reynslu
sögunnar.
81 Jörn Rüsen notar að vísu ekki hugtakið söguvitund en skýrir þó vel hið grein-
andi eðli frásagnarinnar í bókinni Lifandi saga. Framsetning og hlutverk sögulegr-
ar þekkingar. Þýð. Gunnar karlsson. Ritsafn Sagnfræðistofnunar 34 (Reykjavík:
Sagn fræðistofnun Háskóla Íslands 1994).
Saga haust 2010 — NOTA (9.5.)_Saga haust 2004 - NOTA 8.12.2010 11:06 Page 151