Saga - 2010, Síða 174

viðleitni þeirra með sérstakri þjónustustofnun innan skólans
(Rannsóknarþjónusta Háskóla Íslands) þurfa sjálfstætt starfandi vís-
indamenn að kosta sínar umsóknir alfarið sjálfir. Samkeppnishæf
umsókn fær vart brautargengi nema að baki henni búi umfangs-
mikil forkönnun á rannsóknarsviðinu sem sömuleiðis getur verið
mjög tímafrek. Það gerist tæplega án þess að sækja alþjóðlegar
ráðstefnur og fundi, koma sér á framfæri með greinarskrifum í
erlend fagtímarit og þátttöku í alþjóðlegu vísindasamstarfi. Tengsl
við erlenda kollega geta reynst erfið þegar allt fjármagn skortir til að
standa straum af slíkum nauðsynlegum samböndum.
Hér er þetta gert að umtalsefni vegna þess hve alþjóðlegt vísinda-
samstarf vegur þungt þegar ákvörðun um styrkveitingu er tekin.
Sömuleiðis má geta þess að doktors- eða framhaldsnemar eru sjaldn-
ast handgengnir sjálfstætt starfandi fræðimönnum, en þátttaka þeirra
í vísindaumsóknum virðist auka til muna möguleika umsókna á að
hljóta styrk. Niðurstaðan er því augljós, sífellt einsleitari hópur fræði-
manna, sem allir koma úr sömu vísindastofnunum, yfirtekur rann-
sóknarsamfélagið. Slík þróun er í einu orðið sagt hættuleg hvernig
sem á hana er litið. Á endastöð þeirrar akademíu sem þannig ræður
ráðum sínum verða dómar sögunnar óhjákvæmi lega settir í öndvegi
um leið og máttur hennar þverr. Vísinda menn irnir eiga með öðrum
orðum á hættu að hugsa um framgang sinna fræða, freistast á mikil-
vægum augnablikum til að þýðast þá sem ráða og hagsmuni þeirra,
í stað þess að vinna sjálfstætt að viðfangsefnum vísindanna.
en hvernig komst háskólasamfélagið á þetta spor? Ég hef
áreiðanlegar heimildir frá fyrrverandi fagráðsfólki í Rannís að fram
á 21. öldina hafi háskólakennurum verið meinað um styrki frá
Rannís (ef þeir sátu í launuðum stöðum); þeirra umsóknir voru ein-
faldlega ekki gjaldgengar nema þeir segðu sig frá stöðum sínum
tímabundið. Á allra síðustu árum má hins vegar segja að dæmið
hafi snúist við, einkum á sviði hug- og félagsvísinda. Á þessu er
engin einhlít skýring en freistandi er til dæmis að tengja þessi um -
skipti við gagnrýni sem fram kom á doktorsnám við hugvísinda -
svið/heimspekideild í Háskóla Íslands eftir aldamótin síðustu.
Forsaga doktorsnáms við Háskóla Íslands er að mörgu leyti
óvenjuleg í samanburði við tilurð slíks náms í háskólum víða um
heim. Það hófst að einhverju marki á tíunda áratugnum án þess að
nokkur raunveruleg áætlun lægi fyrir um hvernig best væri að
standa að því. Trúlega var því hrundið í framkvæmd lítið undir-
búnu vegna þess að háskólakennararnir áttuðu sig á að þeir yrðu að
sigurður gylfi magnússon174
Saga haust 2010 — NOTA (9.5.)_Saga haust 2004 - NOTA 8.12.2010 11:06 Page 174