Saga - 2010, Page 210

innar: hvaða þýðingu hafði utanlandsverslun fyrir atvinnubylt-
inguna?
Endurmat á umfangi utanlandsverslunar
Það þarf mikið áræði og úthald — auk ástar á tölum — til að ráðast
í endurskoðun á þeim umfangsmiklu talnagögnum um utanlands-
verslunina sem hið opinbera hefur safnað saman. en Halldór
Bjarnason var reiðubúinn að klífa þrítugan hamarinn til þess að
komast að betri og áreiðanlegri upplýsingum um utanlandsversl-
unina, og endurspeglar það vel vinnubrögð hans sem fræðimanns.
Hann kemst að því eftir ítarlega athugun (og byggir þar m.a. á eldri
rannsókn sinni á sögu saltfiskverslunar) að opinberum skýrslum um
utanlandsverslunina er verulega áfátt og tekur sér því fyrir hendur
að endurmeta bæði inn- og útflutningstölur og skiptingu verslunar
eftir löndum fjórða hvert ár á tímabilinu 1870–1913. Aðferðin er
frumleg. Halldór notar verslunarskýrslur helstu viðskiptalanda
Íslands til að endurgera tölur um innflutning og útflutning Íslands
þar eð hann telur þær yfirleitt betri en þær íslensku. Hér er þó sá
hængur á að erlendu skýrslurnar eru ekki eins sundurliðaðar og
þær íslensku og áætla þarf nokkrar stærðir. Svo dæmi sé tekið: Tölur
um útflutning til Danmerkur eru fengnar úr dönskum skýrslum um
innflutning frá Íslandi en hann er sýndur á cif-verði. Til þess að
komast að fob-verði útflutnings, sem gefið er upp í íslensku skýrsl -
unum (og venja er að miða útflutning við), þarf að draga flutnings-
kostnað og tryggingar frá dönsku tölunum. Á sama hátt þarf að
bæta við tölur úr dönskum skýrslum um útflutning til Íslands sömu
liðum til að komast að cif-verði innflutnings á Íslandi. Upplýsingar
um flutningskostnað og tryggingar eru hins vegar af skornum
skammti, auk þess sem ekki eru fyrir hendi tölur um verslun við
sum viðskiptalanda Íslands, og veldur þetta hvort tveggja nokkurri
óvissu um áætlanir Halldórs um verðmæti innfluttra og útfluttra
vara.
Þessi nýstárlega endurgerð verslunartalna leiðir margt athyglis-
vert í ljós. Verðmæti útflutnings samkvæmt áætlun Halldórs er
ávallt hærra en opinberar tölur, eða á bilinu 7–25%. Magntölurnar
eru einnig hærri og sveiflast á bilinu 8–47%, en munurinn minnkar
þegar nær dregur lokum tímabilsins. Aðeins verð en ekki magn inn-
flutnings er endurmetið og eru tölur Halldórs um heildarverðmæti
innflutnings fjórðungi hærri en opinberar tölur í upphafi tímabils-
guðmundur jónsson og sveinn agnarsson210
Saga haust 2010 — NOTA (9.5.)_Saga haust 2004 - NOTA 8.12.2010 11:06 Page 210