Saga - 2010, Page 213

fjarðar“) eða skoðað hana sem merki um aukna sérhæfingu í fram-
leiðslunni eftir því sem fyrirtækin urðu öflugri, en einnig litið á hana
sem viðleitni manna til að tryggja sér hráefni (Valdimar Unnar
Valdimarsson og Halldór Bjarnason í Saltfiskur í sögu þjóðar: Saga
íslenskrar saltfiskframleiðslu og -verslunar frá 18. öld til okkar daga).
Halldór telur að stórfelld verðlækkun á saltfiski á erlendum mörk -
uð um 1886, með tilheyrandi tapi á versluninni, hafi leitt til þess að
kaupmenn hafi farið út í blautfiskverslunina. Hún skapaði þeim
auknar tekjur, styrkti stöðu þeirra bæði gagnvart sjómönnum og
kaupendum ytra og veitti þeim meira svigrúm til að stýra fram-
leiðslunni eftir markaðsaðstæðum, auk þess sem hún stytti lánstíma
á viðskiptareikningum sjómanna vegna þess að blautfiskurinn var
lagður inn á reikning þeirra hjá kaupmanninum fyrr á árinu en salt-
fiskurinn. Fyrir vikið áttu kaupmenn auðveldara með að mæta
sveifl um í verði. Þessi verslun hafði ýmsar efnahagslegar afleiðing-
ar; m.a. jók hún hagkvæmni og örvaði fjárfestingar í kaupmanna -
útgerðinni. Jafnframt dró hún úr viðskiptum sveitabænda og sjávar -
bænda, með þeim afleiðingum að hinir síðarnefndu juku neyslu á
innfluttum matvörum þar sem þeir höfðu nú ekki jafngreiðan
aðgang að landbúnaðarvörum og áður.
ein athyglisverðasta kenning ritgerðarinnar er sett fram í 8.
kafla, sem fjallar um áhrif stofnanabreytinga í verslun á efnahags-
lífið: Peningavæðing hagkerfisins eftir 1890 hafði víðtæk efnahagsleg
áhrif og má í raun rekja til hennar upphafið að íslensku atvinnu-
byltingunni. Röksemdafærsla Halldórs er á þessa leið: Skortur á
peningum í viðskiptum var höfuðmein í efnahagslífi. Með sauðasöl-
unni og blautfiskversluninni um og eftir 1890 jókst mjög peninga-
magn í umferð og greiddi fyrir viðskiptum. Halldór telur að
edinborgarverslunin hafi átt meiri þátt í aukinni peninganotkun en
nokkur annar aðili. Verslunin hóf rekstur 1895 og var í eigu tveggja
skoskra kaupmanna að nafni George Copeland og Norman Berrie.
Hún veitti dönskum kaupmönnum harða samkeppni með því að
nota næstum eingöngu peninga í viðskiptum og við launagreiðslur,
og henni tókst að koma á beinum viðskiptum við saltfiskkaupend-
ur í Suðurlöndum.
Halldór leggur fram athyglisverð gögn til að styðja þá skýringu
sína að peningavæðingin hafi leitt til aukinnar samkeppni í utan-
landsversluninni. Hann reiknar út vergar tekjur af Íslandsverslun-
inni með því að bera saman verðmæti útflutnings samkvæmt
íslenskum verslunarskýrslum (fob-verð) og innflutningsverðmæti
utanlandsverslun og atvinnubyltingin … 213
Saga haust 2010 — NOTA (9.5.)_Saga haust 2004 - NOTA 8.12.2010 11:06 Page 213