Skírnir - 01.04.2014, Page 29

SKÍRNIR
BANKAKERFIÐ KNÉSETT
27
Víðtæk krosseignatengsl — útlán til eigenda
Til að meta frekar vaxandi útlánaáhættu bankanna og þá sérstak-
lega smitáhrif sem gjaldþrot í einu fyrirtæki getur haft á greiðslugetu
annars fyrirtækis, sem hugsanlega er fjárhagslega tengt hinu gjald-
þrota fyrirtæki, var gerð viðamikil greining á eigna- og fjárhags-
legum tengslum fyrirtækja á Islandi. Margrét Bjarnadóttir og Guð-
mundur Axel Hansen (2010) unnu greiningu á krosseignatengslum
fyrirtækja landsins á árunum 2004-2008 fyrir rannsóknarnefnd
Alþingis. Greiningin leiddi í Ijós þéttriðið net fyrirtækja sem voru
tengd í gegnum sameiginlegan eiganda, áttu hlut hvert í öðru eða
fóru með stjórnunarleg yfirráð hvert yfir öðru. Með því að notast
við einfaldar en óhlutdrægar þumalfingursreglur um eðli þessara
tengsla voru þau fyrirtæki dregin saman í einn hóp, fyrirtækja-
samstæðu, sem töldust í þeim skilningi vera tengdir aðilar. Því næst
voru kennitölur fyrirtækjanna í hverri samstæðu mátaðar við kenni-
tölur lánþega bankanna og upplýsingum um lán til tengdra aðila
safnað. Hámark lánsfjár sem hverjum banka er heimilt að lána
tengdum aðilum miðast við 25% af eiginfjárgrunni hvers banka skv.
reglugerð Fjármálaeftirlitsins nr. 216/2007 um stórar áhættuskuld-
bindingar. Greiningin sýndi svart á hvítu að þessar reglur voru
margbrotnar í öllum þremur bönkunum þegar um var að ræða lán
til stærstu eigenda þeirra og notaður hlutlaus mælikvarði á það
hverjir teljast vera tengdir aðilar. Hin víðtæka lánafyrirgreiðsla sem
stærstu hluthafar höfðu hjá eigin bönkum flokkast undir umboðs-
svik af því tagi sem fengið hefur heitið „tunneling" á enskri tungu,
eða peningahjáveita. Myndlíkingin er sú að göng séu gerð frá hluta-
félögum og fjármunum veitt út úr þeim innan frá af innherjum
og/eða stærstu eigendum félagsins framhjá minnihlutaeigendum og
á kostnað þeirra.8 Ein fyrirtækjasamsteypan, Baugur Group, hafði
8 Simon Johnson og meðhöfundar hans lýstu þessu fyrirbæri sem uppgötvaðist í
Tékklandi eftir einkavæðinguna þar í landi og fékk heitið „tunneling“ eða pen-
ingahjáveita. „I fyrsta lagi, getur kjölfestufjárfestir einfaldlega fært fjármuni fyr-
irtækisins til hans sjálfs með því að skikka félagið til að eiga í viðskiptum við hann
sjálfan á verði sem honum er hagfellt en ekki félaginu. Slík viðskipti eru í eðli sínu
þjófnaður og fjársvik sem eru ólögleg hvar á landi sem er en eiga sér stað án þess