Skírnir - 01.04.2014, Page 70
68
NJÖRÐUR SIGURJÓNSSON
SKÍRNIR
gamlársdag 2008 þegar slátturinn truflaði útsendingu á spjallþætt-
inum Kryddsíldinni frá Hótel Borg.
Á steininum sem klofinn er af Svörtu keilunni stendur eftirfar-
andi tilvitnun í Yfirlýsingu um réttindi manna og borgara: „Þegar
ríkisstjórn brýtur á rétti þegnanna, þá er uppreisn helgasti réttur og
ófrávíkjanlegasta skylda þegnanna sem og hvers hluta þjóðarinnar."
Yfirlýsingin var rituð árið 1793 í umróti frönsku byltingarinnar og
bergmálar kröfur upplýsingarmanna um réttindi og skyldur al-
mennings sem settar voru fram á 18. öld. Skilaboðin minna á nauð-
syn þess að almenningur haldi vöku sinni gagnvart ofríki yfirvalda,
láti í sér heyra og sýni andúð sína í verki, og gangi þá lengra en
„heimilt er“ samkvæmt lögum og reglum þeirra sömu yfirvalda til
að vernda vald sitt.9
I ljósi þessarar aðgreiningaráráttu upplýsingarinnar vekur sú
manngreining athygli sem kemur fram í titlinum Yfirlýsing um rétt-
indi manna og borgara, þ.e.a.s. á milli „manna" og „borgara".
Heimspekingurinn Jacques Ranciére (2010) hefur bent á þetta og
heldur því fram að kjarni lýðræðisins og mótsögn þess felist einmitt
í slíkum skiptingum. Að einkenni lýðræðisins sé falið í mótsögnum
sem skapast á milli hinna skilgreindu og afmörkuðu sviða, kvía, sem
titillinn markar stjórnmálalegri þátttöku manna og borgara. Átök og
andstaða innan hins lýðræðislega kerfis fer að mati Ranciére síðan
fram á mörkum þessara kvía þar sem þeir sem hafa aðstöðuna, rétt-
inn, og „hinir“ sem ekki hafa völdin, útlendingar, nýkomnir, eða á
einhvern hátt ekki eins og ráðandi hópur, takast á um ákvörðunar-
valdið og rétt til þátttöku. Lýðræðið, að svo miklu leyti sem hægt
er að kalla það því nafni, skapast í átökum á mörkum þess að vera
virkur eða óvirkur: „borgari" sem er sá sem hefur réttindi og skyld-
ur í lýðræðisskipulaginu og „maður“.10
9 1 því samhengi verður það að teljast óheppilegt í íslensku þýðingunni á stein-
inum að „le peuple" skuli þýtt sem „þegnar“ sem er skylt orðunum „þjónn" og
„þý“ og tengist konungsríki eða einræði frekar en lýðræði. Nærtækari þýðingar
væru „fólk“, „almenningur", „alþýðan" eða jafnvel „lýðurinn".
10 Eins og Ranciére (2010) bendir á höfðu konur til dæmis ekki á tíma byltingarinnar
rétt til fullrar þátttöku í stýringu ríkisins. Þær voru hinsvegar teknar af lífi fyrir
andstöðu við byltinguna rétt eins og karlar, sem hugsanlega hefði átt að tryggja
þeim svipuð réttindi sem fullgildir þátttakendur í pólitísku starfi.