Skírnir - 01.04.2014, Qupperneq 81

SKÍRNIR
KRISTMANN GUÐMUNDSSON
79
Ekki er hægt annað en að dást að þessum upplagstölum sem sýna
fyrst og fremst hversu stór og mikilvægur þýski bókamarkaðurinn
var fyrir skandinavíska höfunda á millistríðsárunum. En staðreyndin
er einnig sú að þjóðernissósíalistar tóku ,Gleichgeschaltung‘ — ein-
stefnu — í bókmennta- og menningarmálum eftir valdayfirtökuna
árið 1933. Morgen des Lebens kom einnig út í ,Feldausgabe‘ 1943,
eins og bækur Duuns, Elamsuns og fleiri höfunda. Sú áhersla sem
lögð hafði verið á að fjalla um vestur-norrænan menningararf í
norskum bókmenntum á þriðja áratugnum — og gerði Kristmanni
kleift að gefa út sínar bækur — varð nú þóknanlegri hugmynda-
fræði Þriðja ríkisins á fjórða áratugnum.
Góðar viðtökur í Þýskalandi á fjórða áratugnum þurfa í sjálfu sér
ekki að vera neikvæðar fyrir Kristmann, en ef losa á bækur undan
hugmyndafræði Þriðja ríkisins, þarf fagurfræði þeirra að benda í
aðrar áttir. Fyrir virtan höfund eins og Vesaas hefur þetta t.d. orðið
vandræðamál í tengslum við þær skáldsögur hans sem fjalla um Per
Bufast. Ég vil hins vegar fara varlega við að gagnrýna hugmynda-
fræði Kristmanns — í þessu tilviki er eflaust réttara að skoða útgáfu
bóka hans í viðtökufræðilegu samhengi — en það er hins vegar ekki
hægt að líta fram hjá því að marxistar myndu eflaust gagnrýna hann
fyrir ýmislegt sem kemur t.d. fram í skáldsögu hans, Sigmar. Það
gæti einnig verið ástæðan fyrir því að Kristmann var valinn sem
þýðandi Undset eftir stríðið. A því tímabili var hún eflaust mikil-
vægasti and-fasíski höfundurinn í Noregi. Þau höfðu einnig gefið út
bækur sínar hjá sama forlagi. Annað atriði sem þau áttu sameigin-
legt var að þau voru bæði hægrisinnuð.8
8 Það má velta því fyrir sér hvort Undset hefði samþykkt Gunnar Gunnarsson sem
þýðanda að bókum sínum á þessum tíma. Gunnar þýddi skáldsögu Duuns, Med-
menneske, á dönsku árið 1930 og var góður þýðandi. Undir lok fjórða áratugar-
ins tók Gunnar hins vegar virkan þátt í menningarpólitík Þriðja ríkisins. Árið 1936
varð hann heiðursdoktor í Heidelberg, hann fékk Henrik Steffens verðlaunin 1937
og hann fékk að hitta Hitler á ferðalagi sínu um Þýskaland árið 1940 (sjá Lutzhöft
1971:227 o.áfr.).