Skírnir - 01.04.2014, Page 87
SKÍRNIR
KRISTMANN GUÐMUNDSSON
85
þar á leigujörð en ekki eigin jörð. Vandamál tengd ætt og óðalsrétti
í markaðsstýrðu samfélagi eru grunnflétta sögunnar.
Skáldsagan gerist ekki bara á realísku sviði heldur einnig á myst-
ísku sviði sem ekki er létt að túlka. Það er erfitt að átta sig á hvort
lýsingar á hugleiðingum persónanna gerast eingöngu í veruleikanum
eða hvort mystíkin er einnig hluti af hinum ímyndaða veruleika.
Þetta er mikilvæg spurning í tengslum við túlkun sögunnar. Ef við
göngum út frá að mystíkin gegni hér hlutverki verðum við að spyrja
hvaða hugmyndir búi að baki. Þó að aðalpersónan Halldór Bessa-
son vilji ekki kannast við að hann sé hjátrúarfullur, gerir hann samt
sem áður ráð fyrir að mystíkin sé hluti af veruleikanum. Þetta
kemur greinilegast fram þegar Halldór hugsar til baka til guðmóður
sinnar, Gunnu (27). Slíkar hugleiðingar koma oft fram í sögunni,
en tengjast einnig hugsunum Halldórs þegar hann horfir á jökul-
inn. Jökullinn verður að tákni, bæði í þessari sögu og í þeirri næstu,
Sigmar.
Persónueinkenni Halldórs koma einnig fram í samskiptum hans
við konur. Á Katanesi lifir hann saurlífi, þ.e. ókvæntur, með Sal-
vöru Jónatansdóttur, „bygdens stauteste kjerringemne" (15). Það
segir sitthvað um Halldór, en einnig Salvöru. Salvör er stolt kona og
hún sækir fyrirmyndir sínar til kvenskörunga fornbókmenntanna.
Halldór hættir að vera með Salvöru þegar hann verður allt í einu
ástfanginn af dótturinni á Hrauni, hinni barnalegu Maríu, sem
minnir hann á æskuástina (43). Hann lætur Maríu flytja til sín á
Katanes, sem tilvonandi eiginkonu, án þess að segja Salvöru frá því.
Salvör sættir sig ekki við slíka framkomu, hún fer til Samuelsens
faktors sem rekur fyrirtæki í sveitinni og tekst að halda Halldóri í
efnahagslegum járngreipum það sem eftir lifir sögu. Þessi deila mun
síðan lifa áfram með næstu kynslóð — og einnig í næstu skáldsögu
Kristmanns.
Livets morgen er melódramatísk skáldsaga sem ennþá er mikill
fengur að. Engu að síður sleppur sagan ekki undan gagnrýni. Hvers
vegna er Maríu — konunni sem stelur Halldóri — lýst sem hálf-
franskri (141)? Þessi lýsing minnir of mikið á staðlaða ímynd hinna
framandi femme fatale eins og þær birtust í Þýskalandi á fjórða ára-
tugnum. Hér má einnig finna lýsingar sem eru svo hástemmdar að