Skírnir - 01.04.2014, Side 90

88
HEMING GUJORD
SKIRNIR
Hér verðum við vitni að ólgunni sem ríkir í nútímasamfélaginu, en er
leyst með mannúð og mannfórnum í skáldskapnum. Það er engan
veginn lausn sem gæti gengið í pólitíkinni því pólitísk deiluefni er
ekki raunhæft að leysa í heimi skáldsögunnar. Dauði prestsfrúarinnar
og sættir milli stéttaaflanna og meðlima í ættardeilunni leiða til þess
að verksmiðjan fer aftur í gang. Þegar presturinn fer upp í kirkju-
turninn rennur hljóðið úr verksmiðjustrompunum saman við kirkju-
klukkurnar: „De myke rnalmlydbolger tonet utover kysten og
overdovet jernets larm“ (238).
I sagnaheimi Kristmanns yfirgnæfa kirkjuklukkurnar hávaðann
úr verksmiðjunni, „jernets larm“. Þannig vinnur andinn yfir efninu
í þessum útópíska endi á sögunni. Það er engin ástæða til að ætla að
höfundinum hafi fundist nauðsynlegt að sagan fengi happy ending.
En þetta eru áhugaverð lok á sögunni og þá fremur í ljósi hugar-
farssögunnar en sem félagssöguleg greining. Sagan hefur kennt
okkur að það er ekki hægt að leysa félagslegar deilur með þessum
hætti, þ.e. með fórnum einstaklingsins. Andinn getnr bara unnið
yfir efninu í heimi listarinnar. Þegar Kristmann gerir tilraun til að
leysa samfélagsmál sem poetokrat vill hann leggja sitt af mörkum í
samfélaginu. En tilraunir hans eru dæmdar til að mistakast, einfald-
lega vegna þess að nútímasamfélag er orðið svo flókið að úrræði
skáldanna heyra fortíðinni til. Nú eru það teknokrater sem hafa
tekið yfir þessi mál í samfélaginu.
Dómur bókmenntasögunnar?
Hafa skáldverk Kristmanns Guðmundssonar ekki fengið þá athygli
sem þau verðskulda í bókmenntasögunni? Þessari spurningu má
svara bæði játandi og neitandi. Bókmenntasagan hefur að mestu
leyti verið skrifuð út frá bæði þjóðernislegum og fagurfræðilegum
forsendum. Það að Kristmann var Islendingur hefur eflaust hjálpað
honum til að festa sig í sessi á norskum bókamarkaði á milli-
stríðsárunum, en ekki þegar norsk bókmenntasaga var skrifuð af
Norðmönnum. Eftir að Noregur varð sjálfstætt ríki var áhersla lögð
á að skrifa um norska höfunda í norskri bókmenntasögu — og
þannig hefur það verið allt til dagsins í dag. Ut frá þjóðernislegum