Skírnir - 01.04.2014, Síða 91

SKÍRNIR
KRISTMANN GUÐMUNDSSON
89
sjónarmiðum hefur Kristmann sennilega ekki verið talinn eiga
heima í norskri bókmenntasögu. Ef við leggjum hins vegar fag-
urfræðilegar forsendur til grundvallar, verðum við að horfast í augu
við að verk Kristmanns eru misjöfn að gæðum og skrifuð í
hefðbundnum anda í samtíma hans. En það er einmitt hér sem við
skiljum á milli mikilla bókmenntaverka og annarra verka. Höfundar
hinna miklu bókmenntaverka notfæra sér bókmenntalega strauma
og stefnur í samtímanum en tekst einnig að yfirstíga þær. Það eru
þeir sem verða hinir fáu útvöldu í bókmenntasögunni. Knut
Hamsun er gott dæmi um slíkan höfund í norskum bókmenntum.
En þeir höfundar sem fara hefðbundnar leiðir eru mun fleiri,
kannski vegna þess að þeir ná til lesenda með því að halda sér innan
hefðbundinna marka. Kristmann tilheyrir þessum hópi höfunda. Ut
frá fagurfræðilegum forsendum er því ekki hægt að segja að bók-
menntasagan hafi verið óréttlát gagnvart verkum hans. Bojer og
Falkberget — sem eru mun betri höfundar en Kristmann — eru
einnig á hraðri leið út úr miðpunkti bókmenntasögunnar. Bók-
menntasagan er að því leyti vægðarlaus þegar hún velur sína höfunda.
Samt sem áður má halda því fram að Kristmann eigi skilið meiri
athygli en hann hefur fengið í norskum bókmenntum. Hér í upphafi
var lesandanum líkt við fornleifafræðing sem fæst við að grafa í
fortíðinni. Hann finnur ekki bara gull og gimsteina, en hann finnur
margt annað sem er áhugavert frá sögulegu sjónarmiði. I skáld-
verkum Kristmanns má finna ýmis efni sem þyrfti að rannsaka
betur. Sem dæmi má nefna menningarleg samskipti (íslenskrar og
norskrar menningar), samfélagsuppbyggingu (norska, íslenska eða
hvort tveggja) o.s.frv. Kristmann var hefðbundinn höfundur í sinni
samtíð en það er þó ekki minn endanlegi dómur yfir höfundarverki
hans. Hann var hefðbundinn en jafnframt einstakur. Á sinni samtíð
var hann eini höfundurinn sem var íslenskur en þó viðurkenndur
sem norskur rithöfundur; hann var meðlimur í Den Norske For-
fatterforening og bækur hans voru gefnar út hjá einu virtasta forlagi
í Noregi, Aschehoug. Það væri því áhugavert að rannsaka hvaða
afstöðu Kristmann tók til ýmissa mála í Noregi á hans tíð: Við
hverja hafði hann samskipti? Tók hann t.d. afstöðu í svonefndu
,Grænlandsmáli‘ þegar Norðmenn deildu við Dani um réttindi sín?