Skírnir - 01.04.2014, Page 94

92 KRISTÍN LOFTSDÓTTIR OG MAR W. MIXA SKÍRNIR
snerist meðal annars um að í stað þess að bankarnir ættu að þjóna
staðbundnu samfélagi hefðu þeir — og um leið Islendingar — stærra
alþjóðlegu hlutverki að gegna. Hlutverk bankanna var þannig talið
endurspegla hlutverk Islendinga sem heildar. Aukin alþjóðleg tengsl
og hnattræn ferli hafa einmitt vakið upp nýjar spurningar fræði-
manna hvað varðar hlutverk þjóðernislegra sjálfsmyndar í breyttu
umhverfi. Fyrir nokkrum áratugum síðan, þegar fræðileg umræða
um hnattvæðingu fór á flug, veltu sumir fræðimenn fyrir sér hvort
mikilvægi þjóðríkjanna myndi ekki fara minnkandi (Appadurai
1991). Þvert á þessar vangaveltur hefur þjóðin haldið áfram að vera
mikilvægur vettvangur samsömunar (Ginsberg, Abu-Lughod og
Larkin 2002). Stöðluð sýn á menningu og menningarmun hefur
þannig verið vaxandi í samtímanum, mögulega sem andsvar við
auknu uppbroti og flæði fólks og hugmynda (Gupta og Ferguson
1997; Xavier, Rosaldo og Rosaldo 2002). Hugmyndir í anda eðlis-
hyggju um þjóðmenningu hafa einnig fengið aukið vægi vegna þess
að hugtakið menning hefur meðal annars verið tekið upp af þeim
sem aðhyllast hugmyndafræði frjálshyggju sem einskonar merki-
miði eða vörumerki í hnattrænu markaðskerfi. Þannig hefur menn-
ing orðið markaðsvædd með aukinni hnattvæðingu sem stuðlar að
frekari hlutgervingu hennar og mikilvægi þess að skipuleggja fjöl-
breytileika í hnattvæddum heimi (Moore 2004: 78). Eins og Andreas
Huyssen (2001) bendir á er eitt einkenni samtímans linnulaus upp-
rifjun á fortíðinni þar sem sögulegir atburðir eru notaðir til að skapa
ákveðinn ramma til að skilja samtímann. Mannfræðingurinn Arjun
Appadurai (1996) talar um og vísar til vöruhúss menningarlegra
leikmynda (e. warehou.se of cultural scenarios) þar sem valið er úr
minningum til að ramma inn nútíðina. I því dæmi sem hér er til um-
fjöllunar snýr markaðsvæðing menningar ekki síður að Islendingum
sjálfum og sköpun sjálfsmynda þeirra sem Islendinga.
Islenska fjármálakerfið óx með afar svipuðum hætti og í undan-
fara bankakreppa annars staðar, með augljósum bólueinkennum
(Þröstur Olaf Sigurjónsson og Már Wolfgang Mixa 2011). Að okkar
mati útskýrir þjóðernisleg áhersla, þar sem sótt var í smiðju ákveð-
inna menningarlegra leikmynda og því lögð áhersla á sérstöðu ís-
lands, að einhverju marki af hverju aðvörunarmerki voru hunsuð