Skírnir - 01.04.2014, Side 96

94
KRISTÍN LOFTSDÓTTIR OG MÁR W. MIXA
SKÍRNIR
Þróun íslenska bankakerfisins
I samræmi við gagnrýnar rannsóknir fræðimanna á þjóðernishug-
takinu (Anderson 1983) og hefðum sem pólitísku fyrirbæri (Hobs-
bawm 1983) hafa rannsóknir á mótun íslensks þjóðernis bent á
hvernig íslenskt þjóðerni er sprottið úr ákveðnu sögulegu og póli-
tísku samhengi í stað þess að vera „náttúrulegt“ fyrirbæri eins og
þjóðfélagsumræða virðist oft gera ráð fyrir (Guðmundur Hálfdan-
arson 2000). Viðhorf Islendinga til sögu lands og þjóðar voru lengi
vel undir áhrifum frá Jóni Jónssyni Aðils en í alþýðufyrirlestrum
sínum í byrjun 20. aldar tengdi Jón saman íslenska þjóðernisvitund
og framfarir í landinu í anda hugmynda þýska heimspekingsins Jo-
hanns Gottlieb Fichte (Sigríður Matthíasdóttir 1995: 41). Hug-
myndin um eina þjóð með sömu sögu og framtíð hefur haldið áfram
að vera mikilvæg (Guðmundur Hálfdanarson 2000: 7), svo og hug-
myndin um yfirburði íslenskrar tungu og þjóðernis (Sigríður
Matthíasdóttir 2004). íslensk stjórnvöld hafa einnig lengi vel stofn-
anavætt sérvalin tákn íslenskrar menningar og haft þannig áhrif á
skilning almennings á því hvað er mikilvægt í íslensku þjóðerni
(Guðmundur Hálfdanarson og Ólafur Rastrick 2006). Eins og rann-
sókn Ólafs Rastrick á hugmyndum ráðamanna um menningar-
stjórnun leiðir í ljós má snemma sjá áherslu á menningarlega
endurreisn Islands sem nútímalegrar þjóðar (2013: 76-77). Þó að
hlutverk íslensku bankanna í samhengi við íslenskt efnahagslíf og
brotalamir þess hafi verið ítarlega rannsakað (Gylfi Zoega 2008; Jón
Daníelsson og Gylfi Zoega 2009; Rannsóknarnefnd Alþingis 2010)
hafa þær ekki fyllilega litið á hlutverk banka í víðara samfélagslegu
og menningarlegu samhengi né hvernig hlutverk þeirra var endur-
skilgreint á útrásartímabilinu. Þó hefur Guðmundur Jónsson (1995:
76) bent á að íslensk efnahagsstjórnun hefur verið undir áhrifum frá
þjóðernisstefnu þar sem markmiðið var meðal annars að tryggja
efnahagslegt sjálfstæði landsins og því öryggi þjóðarinnar, en einnig
hafi verið nauðsynlegt að setja á fót þjóðarhagkerfi og byggja inn-
viði stofnana (Guðmundur Jónsson 1995: 80).
Samanborið við önnur evrópsk ríki þróaðist íslenskt bankakerfi
tiltölulega seint með danska verslunarmenn sem nokkurs konar fjár-