Skírnir - 01.04.2014, Side 163

SKÍRNIR TOGSTREITA ÍSLENSKRA STJÓRNMÁLA 161
ast iðulega á öfl sem krefjast breytinga og þau sem vilja viðhalda
ríkjandi ástandi. Á íslandi urðu þessir þræðir einstaklega skýrir.
Hér greip ennfremur um sig það sem kalla má „ný gagnrýnin
skipan“ (e. new critical order) þar sem flestöll tilboð um pólitíska
endurskipulagningu lentu í hakkavél innanlandsátaka. Efnahagsleg
endurreisn hefur hins vegar náð að skjóta rótum þótt viðkvæm sé.
Enn er þó óleystur alvarlegur kerfisbundinn galli í uppbyggingu ís-
lensks efnahagslífs.
Til þess að ná utan um þessa miklu atburði þarf í senn að beita
efnahagslegri, sagnfræðilegri og stjórnmálafræðilegri nálgun. Ut frá
slíku margvíðu sjónarhorni er í þessari grein rakið hvernig Island
birtist í alþjóðlegum viðskiptaheimi og hvernig hrunið hafði áhrif
langt út fyrir landsteinana.1 Kafað er ofan í grundvöll íslenskra
stjórnmála og efnahagslífs og gerð tilraun til þess að greina djúpstæð
lögmál þeirra en í bakgrunni eru þó mun stærri spurningar um hag-
kerfi þjóðríkja í alþjóðavæddum heimi.
Hér er sett fram sú kenning að íslensk stjórnmál grundvallist
enn á pólitískri sjálfsmynd þjóðarinnar sem mótaðist í sjálfstæðis-
baráttunni og felur í sér tvíþætta áherslu: Annars vegar á formlegt
fullveldi landsins en einnig þá ósk að ísland verði nútímavætt ríki
sem standi jafnfætis öðrum vestrænum lýðræðisríkjum (sjá nánar
Bergmann 2014a). Þessi pólitíska sjálfsmynd þjóðarinnar hefur
verið ráðandi í bæði utanríkis- og efnahagsstefnu landsins og skipt
sköpum fyrir efnahagslega þróun í landinu (Eirikur Bergmann
2011).
Hér verður rýnt í áhrif þessarar pólitísku sjálfsmyndar í aðdrag-
anda fjármálahrunsins, viðbrögð við því og eftirmála. Á þessum
grunni er farið yfir hagsögu íslands og greint hvað veldur meiri
hagsveiflum á Islandi en í öðrum vestrænum ríkjum, auk þess sem
dreginn er lærdómur fyrir önnur ríki og almennt fyrir efnahagskerfi
heimsins (ítarlegri umfjöllun er að finna í bók minni, Bergmann
2014b).
1 Greinin er að stofni til byggð á bók höfundar, Iceland and the International
Financial Crisis: Boom, Bust and Recovery, sem kom út í janúar 2014 hjá
alþjóðlega útgáfufélaginu Palgrave Macmillan, í ritröðinni International Political
Economy Series.