Skírnir - 01.04.2014, Blaðsíða 166

164
EIRÍKUR BERGMANN
SKÍRNIR
enda í sameiginlegu fjármálakerfi dró smám saman úr baráttuafli
verkalýðsins sem fyrir vikið veitti mun veikara aðhald þegar aukin
fjármálavæðing hófst undir lok aldarinnar. Verkalýðssamtök urðu
fremur stuðningsaðilar fjármálakerfisins en einarðir andstæðingar
þess.
Að samanlögðu má sjá hreina umpólun íslensks efnahagslífs á
tuttugustu öld. Á tæpri öld færðist Island frá því að vera sárafátækt
og lokað miðaldasamfélag, í efnahagslegu tilliti sambærilegt við
Ghana nú á dögum, yfir í það að teljast meðal ríkustu velmegunar-
samfélaga heims. Þessi hraða framþróun, sem á sér vart hliðstæðu í
veraldarsögunni, varð einkum vegna opnunar á alþjóðlegum fjár-
málamarkaði. Þessa forsögu þarf að hafa í huga til að skilja hvers
vegna varnaðarorð voru hunsuð við ofhitnunina í hagkerfinu á
fyrstu árum nýrrar aldar.
Ofhitnun
Aldamótin mörkuðu allnokkur umskipti í íslensku efnahagslífi. í
aðdraganda fjármálakreppunnar varð vöxtur hér á landi hraðari og
víðtækari en víðast annars staðar. íslenska fjármálakerfið sem stóð
að baki útrásinni og hugmyndin um ísland sem efnahagslegt krafta-
verk (e. economic miracle) óx síðan þjóðinni og ríkinu yfir höfuð.
Nokkrir samverkandi þættir sem hér eru raktir leiddu til þessarar of-
hitnunar (sjá nánari greiningu: Bergmann 2014b: 4. kafli).
Innganga á innri markað Evrópusambandsins (ESB) árið 1994,
þar með talið samræmdan fjármálamarkað sem nú telur 500 milljónir
íbúa, leiddi til skyndilegrar alþjóðavæðingar íslensks efnahagslífs.
Þegar opinberir fjárfestingarsjóðir og tveir ríkisbankar voru sam-
tímis einkavæddir um aldamótin gjörbreyttist eðli efnahagslífsins.
Ungir og ákafir en alls óreyndir kaupsýslumenn tóku við af var-
kárum embættismönnum um leið og heimurinn opnaðist. Jafnframt
hafði fjármagn orðið til í landinu í gegnum frumfjármálavæðingu,
einkum með kvótakerfinu. Við tók ofsafengin útrás. En ógagnsæjar
og samfléttaðar viðskiptablokkir leyndu þeirri áhættu sem lá í ís-
lenska fjármálakerfinu í heild. Við þetta tapaðist sýnin á það hvaða
áhrif erfiðleikar eins hefðu á aðra þátttakendur á markaði.