Skírnir - 01.04.2014, Page 169

SKÍRNIR
TOGSTREITA ÍSLENSKRA STJÓRNMÁLA
167
Hrunið
Og svo kom hrunið. Islandshrunið leiddi til viðamestu þjóðar-
kreppu í yfirstandandi fjármálakreppu heimsins. Það var ekki aðeins
sökum hins efnahagslega áfalls heldur var hrunið ekki síður póli-
tískt. Og í aðra röndina einnig sálfræðilegt. ísland var fyrsta ríkið til
að falla í alþjóðlegu fjármálakreppunni; hrunið hér á landi skall á
skyndilegar en í öðrum löndum þar sem áhrifin komu oftast mun
hægar í ljós. Áfallið hér varð því bæði meira og víðfeðmara eins og
sjá má þegar helstu þræðir þess eru teknir saman.
í fyrsta lagi er til þess að taka að öndvert við það sem gerðist
annars staðar hrundi hér gjörvallt fjármálakerfið í heild sinni; stóru
bankarnir þrír (85% kerfisins) féllu á þremur dögum hver á eftir
öðrum. Litlu fjárfestingarbankarnir féllu svo flestir í kjölfarið. Um
leið var Kauphöll íslands nánast þurrkuð út, meira en þrír fjórðu af
verðmæti hennar hurfu nánast á einni nóttu (Wade og Sigurgeirs-
dottir 2012). í öðru lagi hrundi gjaldmiðillinn svo gott sem til
grunna. Eftir að hafa farið niður fyrir helming verðgildis síns í
frjálsu falli var krónan lokuð af og læst innan gjaldeyrishafta og er
enn haldið í þeirri spennitreyju. Við það rauk verðbólga í hæstu
hæðir sem vegna verðtryggingar húsnæðislána gerði usla í heimilis-
bókhaldi flestra almennra borgara. I þriðja lagi jókst atvinnuleysi
umfram það sem lengi hafði áður sést þótt atvinnustig héldist eigi að
síður nokkuð hátt í alþjóðlegum samanburði.
í fjórða lagi var orðspor íslands einskis virði á alþjóðavettvangi.
ísland varð um skeið að athlægi í augum umheimsins en það breytt-
ist þó skjótar en ætla hefði mátt þegar alþjóðapressan flutti stöðugar
efnahagshamfarafréttir af landinu. í fimmta lagi olli það auknum
sálrænum sárindum að um skeið í hruninu og aðdraganda þess
glataði ísland í raun fullveldi sínu. Glötun fullveldisins var tvíþætt.
Ekki aðeins urðu íslensk stjórnvöld að leita eftir samþykki Alþjóða-
gjaldeyrissjóðsins á efnahagsstefnu landsins í kjölfar hrunsins heldur
höfðu Norðurlöndin í aðdraganda þess, í maí 2008, sett ströng skil-
yrði fyrir opnun lánalína við Seðlabanka íslands. Skilyrðin fólu
meðal annars í sér endurskipulagningu Ibúðalánasjóðs, íhlutun í
fjárlög landsins og breytingar á samningum á vinnumarkaði. Þó svo