Skírnir - 01.04.2014, Side 171

SKÍRNIR TOGSTREITA ÍSLENSKRA STJÓRNMÁLA 169
(eins og ísland) en við hönnun kerfisins sem birtist í Maastricht-
sáttmála ESB árið 1992 var ráð fyrir því gert að ríkin á innri markað-
inum sameinuðust um einn gjaldmiðil — evruna. Það var ekki fyrr
en síðar að sum ríkin sögðu sig frá því samstarfi án þess þó að upp-
byggingu kerfisins væri í nokkru breytt eða hún löguð að nýjum
aðstæðum. Sú staða olli dulinni togstreitu en birtist svo með skýrari
hætti en áður í hinni alþjóðlegu fjármálakreppu.
Auk þessara almennu kerfislægu erfiðleika átti Island einnig við
annan vanda að etja sem bættist ofan á hinn samevrópska ágalla.
Þessi vandi Islands fólst í mjög öfgafullum hlutföllum; smáríki ríf-
lega þrjú hundruð þúsund manna var orðið fullgildur þátttakandi á
innri fjármálamarkaði ESB en stóð þó utan hins sameiginlega stofn-
anakerfis. ísland var því í raun á eins konar einskismannslandi í
alþjóðakerfinu þegar kreppan reið yfir og utan hins sameiginlega
varnarkerfis. Island hafði því ekki jafn traust skjól af öðrum ríkjum
og samstarfsríki okkar á evrópska efnahagssvæðinu.
Kerfisáhættan felst sem sagt í því að á fimm hundruð milljón
manna samræmdum fjármálamarkaði verður þrjú hundruð þúsund
manna gjaldmiðill alltaf óstöðugur. Það kom sérlega skýrt í ljós
þegar kreppan reið yfir enda eru það aðeins milljónaþjóðir sem geta
haldið úti eigin gjaldmiðli á slíkum markaði. Og eiga þó mörg þeirra
í erfiðleikum með það eins og komið hefur í ljós. Með öðrum
orðum var það fjármálakerfi sem reist hafði verið á Islandi allt of
áhættusamt og óstöðugt. Satt að segja gengur það í raun aðeins í
góðæri. Hér ber þess að geta að nefndur kerfisgalli hefur enn ekki
verið leystur.
Að auki má einnig geta þess að viðbrögðin hér á landi eftir að
kreppan reið yfir voru á margan hátt ólík því sem annars staðar
varð. Hér hafði ríkið ekki burði til að bjarga bönkunum frá falli. Á
margan hátt varpaði bankahrunið hér á landi ljósi á alvarlegan ágalla
sem var á viðbrögðum víða annars staðar, þann að moka skattfé al-
mennings í þurftarfrekar fjármálastofnanir þeim til björgunar í stað
þess að láta einkabanka á markaði einfaldlega fara í gjaldþrotameð-
ferð. Nokkrar vísbendingar eru um að ríki hafi síðar í auknum mæli
kosið að fara „íslensku leiðina" eins og til dæmis mátti að nokkru
leyti sjá við uppgjör á Laike-bankanum á Kýpur árið 2013.