Skírnir - 01.04.2014, Page 183

SKÍRNIR
SKIPTIR DÆGURTÓNLIST MÁLI?
181
nútímans (Bakhtin 1968; Huyssen 1986). Þá tóku menningarvitar
að gera lítið úr ýmsum tegundum alþýðumenningar en hömpuðu
liststarfsemi sem sótti í klassískan arf grískrar og rómverskrar
menningar og byggðist á sérstökum listrænum gildum (Clarence E.
Glad 2011; Páll Valsson 1999: einkum 160-167).
Á 19. öld tók menningarlíf í Evrópu á margan hátt við hlutverki
kirkju sem mótvægi við hið veraldlega vald. Á fyrri hluta aldarinnar
var einveldi og skoðanakúgun víðast hvar við lýði í álfunni, en list-
irnar nutu þó frjálsræðis, og til dæmis í Danmörku voru „littera-
tursaloner" griðastaður gagnrýninna afla sem gátu farið á svig við
skoðanakúgun með því að ræða frelsi andans undir formerkjum lista
(Sorensen 1998). Þegar skoðanakúgun og ritskoðun tók að linna um
miðja öldina, hvarf þetta hlutverk listalífsins engan veginn úr sög-
unni. Sem fyrr töldu listamenn sig bera talsverða ábyrgð á frelsi
mannsandans og ný mynd þessarar hugsjónar birtist sem „list fyrir
listina sjálfa" í Frakklandi á fimmta áratug 19. aldar (Bourdieu
1996).
Frakkinn Pierre Bourdieu skilgreinir vettvanga menntunar og
menningar á þann hátt að hver vettvangur njóti alltaf nokkurs
sjálfræðis (e. relative autonomy), að innan hvers vettvangs ríki alltaf
talsverð spenna milli eigin gilda vettvangsins (t.d. „list fyrir listina“)
og utanaðkomandi gilda sem miðist við almenna eftirspurn og við
list og menntun sem fjárhagslegar stærðir á markaði (Bourdieu
1996: 113-140). Á hverjum vettvangi verði til leikreglur fyrir sam-
keppni, sumar hverjar óskráðar, og ákveðnar stofnanir, svo sem
bókmenntatímarit og háskólar, verði aðsetur dómara eða presta á
hverjum vettvangi og hafi afgerandi áhrif á það hvernig stefnur og
einstaklingar eru metnar innan hans. Á hverjum vettvangi myndist
bil og oft togstreita milli nýliða og þeirra sem hlotið hafa viður-
kenningu. Saga sérhvers vettvangs feli í sér baráttu fyrir viðurkenn-
ingu hans gagnvart öðrum vettvangi og um leið fyrir takmörkuðu
sjálfræði hans (Gestur Guðmundsson 2012: 71-76).
Bourdieu rannsakaði ýmiss konar vettvanga menntunar og
menningar frá því um 1960 og fram á níunda áratuginn og sýndi
fram á tilvist sterkra valdakerfa sem oft höfðu farið dult (Bourdieu
1984,1996,1998; Bourdieu og Passeron 1970). Til þess að skilja þau