Tímarit Máls og menningar - 01.06.2013, Blaðsíða 12

K r i s t r ú n H e i m i s d ó t t i r
12 TMM 2013 · 2
Hver var afstaða kommúnisma til ofbeldis?
„Þetta er flóknari spurning en ætla mætti í fljótu bragði og líklega verðum
við að byrja á því að rekja málið í sögulegu samhengi. Kommúnistaávarpið
boðar öreigabyltingu og gerir ráð fyrir valdbeitingu sem nauðsynlegum
þætti hennar, en það sem sagt er um „„alræði öreiganna“ er of óljóst til að
mikið verði af því ályktað – sem þýðir auðvitað líka að hægt er að aðlaga það
mismunandi sjónarmiðum og strategíum. Með tilkomu lenínismans byrjar
nýr kafli: Vísindavædd forystusveit, sem tekur að sér að stjórna sögunni,
tekur sér jafnframt rétt til valdbeitingar án annarra takmarka en þeirra
sem pólitískir útreikningar setja. Næsta skrefið er bylting sem gerð er í trú
á alþjóðlegt áframhald; þegar hún einangrast og gerendur hennar verða um
leið einráðir í „sjötta hluta heimsins“ eins og það var stundum orðað, nær
trúin á valdbeitingu sem allsherjarlausn og beinustu leið til nútímavæðingar
yfirhöndinni. Og þá er ekki langt í stjórnar- og hugarfar sem gerir hana að
einhvers konar aðalsmerki byltingarinnar, ef ekki takmarki í sjálfu sér.
Hámarkinu ná svo einræðisherrar sem tengja kerfið við sínar sérstöku
geðbilanir. Ef hreinsanirnar miklu í Sovétríkjunum 1936–38 eru athugaðar
nánar, er varla hægt að komast hjá þeirri niðurstöðu að Stalín hafi látið
stjórnast af drápfýsn. Hjá Maó var þetta öðruvísi: Hann hafði einhvers konar
estetíska nautn af því að leysa ofbeldi úr læðingi, en ekki sams konar yndi af
beinum manndrápum og Stalín (þess vegna hélt Deng Xiaoping lífi).
Hvað sem þessu öllu líður er mjög villandi að fjalla um kommúnismann
eins og hann hafi ekki verið neitt annað en samfellt ofbeldi og fjöldamorð.
Á þeim forsendum verður hlutur hans í sögu tuttugustu aldarinnar ekki
skiljanlegur. Þessu gleyma stundum þeir sem hæst hafa, t.d. sumir þeir
sem skrifuðu í „Svartbók kommúnismans“ og sér í lagi ritstjórinn, Stéphane
Courtois. Um þetta rit urðu reyndar harkalegar deilur. Þrír af höfundunum
gagnrýndu Courtois opinberlega fyrir inngang hans að bókinni (þar ber
mikið á lausbeislaðri tölfræði og alls konar órökstuddum staðhæfingum)
og fyrir túlkun hans á því sem aðrir lögðu til í bókina. Ég held að þeir
hefðu dregið sín framlög til baka ef þeir hefðu ekki verið búnir að skrifa
undir samning. Bókin sem heild var gagnrýnd í öðru safnriti, „Le siècle des
communismes“, sem hefur komið út tvisvar, síðari útgáfan er ámóta löng og
svartbókin. Við síðarnefnda ritið er ýmislegt að athuga, sér í lagi það að of
mikil áhersla er lögð á fjölbreytni kommúnismans. En hvað sem því líður
er það skrýtin fræðimennska að gefa bókina út á íslensku án þess að fræða
lesendur nokkuð um þennan ágreining.“
Ein áhrif heimskommúnismans á Ísland, sem við höfum ekki vikið að, er
kalda stríðið. Átökin milli austurs og vesturs tröllriðu íslenskum stjórnmálum
þannig að landráðabrigsl voru daglegt brauð á báða bóga áratugum saman.
Eru siðmenntaðri stjórnmál æskileg eða eru átök nauðsynleg?