Tímarit Máls og menningar - 01.06.2013, Side 47

Þ e g a r I b s e n o f b a u ð M a t t a
TMM 2013 · 2 47
Þótt þessi tilgáta sé frumleg og skáldleg er hún jafnframt heldur ósennileg.
Presturinn Brandur fórnaði öllu á altari hins grimma guðs síns og það var
allt annar guð en Matthías trúði á.
Áður en Brandur kom út hafði Einar Benediktsson hafist handa við að
þýða næsta ljóðleikrit Ibsens, Pétur Gaut. Það var eftir heimildum að dæma
veturinn 1893 (sbr. Steingrím J. Þorsteinsson: Æviágrip Einars Benedikts-
sonar 1952:556), en drjúgur áratugur sýnist vera eðlilegur meðgöngutími
þýðinga því ævintýraleg 30 eintaka útgáfa Einars á Pétri Gaut kemur ekki
fyrr en 1901. Steingrímur J. Þorsteinsson bendir á að að 100 krónur, sem var
verð bókarinnar, voru meira en kýrverð og bókin því dýrari en Guðbrands-
biblía og segir síðan:
Þetta var fyrsta tölusetta fágætisútgáfan hérlendis. Í þeirri bókagerðarnýjung
kom óneitanlega fram meiri áhugi á auknu verðgildi bóka en aukinni útbreiðslu
þeirra meðal almennings í landinu, enda voru þessi fáu eintök einkum fyrirhuguð
erlendum söfnurum. En ástæðulaust er að áfellast Einar, þótt hann teldi, að venjuleg
útgáfa slíks rits myndi ekki rísa undir kostnaði. Hefði hann þar mátt hafa í huga
nýleg afdrif annarrar stórþýðingar á Ibsenleikriti, Brands í þýðingu Matthíasar, sem
lá í handriti á annan áratug, unz hún fékkst loks prentuð með smáletursstíl og mor-
andi af prentvillum neðanmáls í einu Reykjavíkurblaðanna og sérprentuð þaðan,
en hefur ekki verið gefin út fyrr né síðar, þótt þar sé um að ræða eina af öndvegis-
þýðingum íslenzkra bókmennta. (Æviágrip Einars Benediktssonar 1952:595).
Þetta er reyndar ekki það eina sem er einkennilegt við útgáfusögu Péturs
Gauts. Einar var meira en hálfnaður við að prenta verkið 1897, og sú var tíðin
að ég hélt að það hefði verið pólitískur gerningur (sjá grein mína í Skírni
1974). Guðjón Friðriksson sýndi hins vegar fram á í ævisögu Einars að mér
skjöplaðist og hann hefði reyndar verið að borga skuld með þessu. Það rímar
þó illa við hugmyndir prófessors míns um lélegan bissnis.
Brandur hafði sem sagt birst í Íslandi árið 1898 og verið prentaður sem bók
eftir því sátri sama ár. Er auðvelt að samsinna SJÞ um allt ljótt um þá bók.
Hún er full af prentvillum og raunar býsna ljótur prentgripur, en textinn
kemst þó til skila. Hann kom reyndar aftur út eftir að Steingrímur skrifaði
um Einar, en þá í samprenti leikritaþýðinga, Brandur og Gísli Súrsson (eftir
Helen Beatrice Barmby) árið 1966.
Brand skrifaði Ibsen á Ítalíu árið 1866 sem reiðilestur yfir löndum sínum.
Til er meira að segja falleg goðsögn (ættuð frá honum sjálfum) um að hann
hafi haft sporðdreka í krukku á skrifborðinu og gefið honum öðru hverju
ávaxtabita til að sjá hvernig honum létti við að sprauta eitri. Þarna hélt Ibsen
dómsdagsræðu yfir löndum sínum, ekki bara yfir sjálfum sér (At leve er –
krig med trolde / i hjertets og hjernens hvælv. / At digte, – det er at holde /
dommedag over sig selv):