Skessuhorn - 16.12.2015, Blaðsíða 34

MIÐVIKUDAGUR 16. DESEMBER 201534
Vísnahorn
Krafti hrakar óðs við önn.
Ellin klaka strjálar.
Vinnur nakin tímans tönn
tjón á akri sálar.
Björn Sigurðsson Blöndal var fæddur 2. júní
1893 að Hvammi í Vatnsdal og voru foreldrar
hans þau Sigurður Sigfús Benediktsson Blön-
dal og kona hans Guðný Einarsdóttir. Björn ólst
upp í foreldrahúsum til tíu ára aldurs er hann
missti móður sína. Eftir það með föður sínum
en þeir fluttu þá frá Hvammi. Eitt ár var hann
til náms hjá frænda sínum séra Birni Blöndal í
Hvammi í Laxárdal en innritast í Hvítárvalla-
skólann 1910 og var þar í tvö ár. Þeir feðgar hófu
svo bú á Kötlustöðum í Vatnsdal um 1920 og
það ár kvænist hann Kristínu Vilhjálmsdóttur.
Kristín hafði numið ljósmóðurfræði en örlögin
höguðu því svo að aldrei lagði hún þau störf fyr-
ir sig. Eignuðust þau einn son Benedikt að nafni.
Auk þess ólu þau upp til tíu ára aldurs Jóhann
Pétursson síðar húsasmíðameistara á Akranesi
en hann missti móður sína aðeins fárra mánaða.
Bjuggu á Kötlustöðum til 1929 en fluttu þá að
Ytra Hóli á Skagaströnd. Bjuggu þar í eitt ár en
flytja þá að Hnausum í Þingi. Slitu þau samvist-
ir um það leyti en 1931 flytur Björn að Gríms-
tungu með son sinn og var þar vinnumaður Lár-
usar í 19 ár og lengst við þann bæ kenndur. Um
tíma mun hann hafa verið á Hjallalandi og örfá
ár í Ásbrekku þar sem Benedikt sonur hans bjó
stuttan tíma. Það hefur sannað sig við gerð þessa
þáttar sem oftar að þeim fækkar sem hægt er að
spyrja, en ýmsir telja að Björn hafi tekið skilnað-
inn mjög nærri sér og jafnvel aldrei náð sér fylli-
lega eftir það enda gæti þessi staka bent til þess:
Eftirsjá og ástin mín
angurs tjáir sakir.
Björt ei máist myndin þín
meðan þráin vakir.
Eins og ég nefndi eru fáar öruggar heimild-
ir um tilefni vísnanna og verða ef til vill aldrei
nema ágiskanir en auðvitað gæti þessi verið ort í
upphafi tilhugalífsins:
Hér er lítið bögglað bréf
-bara óskir þýðar.
Einhver færir stærra stef
stúlkunni minni síðar.
Næsta vísa er hins vegar brot úr lengra kvæði
sem nefnist „Hvers vegna“ og verður hver og
einn að giska sjálfur á tilefnið:
Fyrst að búin okkar er
Ástin lífs í glaumi
-hví ert þú að mæta mér
munahlý í draumi.
Glaðlyndi og þó örlyndi nokkuð er oft talið
kynfylgja Blöndalsættarinnar en Björn mun hafa
verið nokkuð ör og viðkvæmur í lund en svolít-
ið mislyndur á heimili. Hins vegar þótti honum
sem mörgum ættmennum hans gott að fá sér í
staupinu og varð þá glaður í hjarta sínu.
Meðan þeir voru báðir heimilismenn eða við-
loðandi í Grímstungu, Björn og Sigurður frá
Brún, hefur vafalaust margt farið á milli þeirra
sem nú er geymt í glatkistunni. Þar á meðal gæti
verið þessi sem ég þori þó ekki að fullyrða að
sé eftir Björn þar sem ég hef einnig heyrt hana
eignaða öðrum:
Siggi Brúnar sefur þar,
sínar lúnar hvílir
bölvaðar snúnar býfurnar,
búk og fúnar krumlurnar.
Sigurður eignaðist eitt sinn ótamda hryssu
sem hann nefndi Gæfu. Fann hana í stóði og
beislaði og reið af stað heimleiðis berbakt við
einteyming. Varð það tilefni þessarar vísu sem
þeir munu hafa átt í sameiningu Sigurður og
Einar Gestsson frá Hæli:
Ekki sýnist meiri en má
merin þín með rauða há.
Gæfan þín er gæf en smá
gangprúð, fín og stjörnur á.
Einhverra hluta vegna hafði Björn heldur
horn í síðu hryssunnar og svaraði:
Eftir grundað Gæfulof
gat ég stundum hlegið.
Þar hef ég fundið flest um of,
fátt var undan dregið.
Þó skal létt við lofið skeytt
lagt og fléttað saman
hún með réttu ætti eitt
Ó - við sett að framan.
Þykja hrekkir þrátt og synd
það sem blekkir fegra.
Ég sá ekki i einni mynd
ólán þekkjanlegra.
Kristján Sigurðsson frá Brúsastöðum sendi
Birni einhvern tímann vísu þar sem Birni þótti
að sér vegið og taldi ástæðu til að svara fyrir sig:
Betr´er að hafa brotinn skolt
og bilun ögn í tólum,
en að bera höfuð holt
heim af mörgum skólum.
Þó Björn væri ekki talinn hestamaður var haft
á orði hvað hann gerði góðar hestavísur. Um
blesóttan góðhest sem hann átti sagði hann eitt
sinn er hann var að hýsa klárinn eftir góðan út-
reiðartúr:
Vertu ei byrstur Blesi minn
bætt skal vistarharkið.
Ertu þyrstur auminginn
eftir fyrsta slarkið.
Síðar fæddust svo þessar:
Þegar glettin bölsins brek
byrgja þétt að vonum
fótaléttan fák ég tek
og fæ mér sprett á honum.
Snjall mér bætir Blesi þor,
blakks ei fætur rasa.
Bjartar nætur von og vor
við hann lætur blasa.
Hvert skal hret í blíðu breytt
bægja metum kífsins
Fyrst hann getur frá mér eytt
frostavetri lífsins.
Á þessum árum leituðu Vatnsdælir og Borg-
firðingar saman í Fljótsdrögum og var það mikil
hátíð sem báðir aðilar hlökkuðu til og þó gjarn-
an væri nokkur metingur milli norðan- og sunn-
anmanna var það allt í góðsemi enda bundust
menn þar órjúfandi vinaböndum. Þar um orti
Ásgrímur Kristinsson í Ásbrekku svo snilldar-
lega:
Enn um þetta óskaland
ótal perlur skína.
Hitti ég fyrir sunnan Sand
sumardrauma mína.
Margar ferðir fór Björn einnig í þessar samleit-
ir sem og fleiri fjallaferðir enda Lárus í Gríms-
tungu fjármargur og ekki sérstaklega hneigður
til að láta standa uppá sig eða sitt fólk. Í göngum
hafa þessar orðið til:
Fegurð stök mér finnst að sjá
fáguð þökin mjalla.
Silfurhökul sveipar gljá
sól um jökulstalla.
Bruna má um blómsnauð lönd
beisla frái snákur.
Fellið-Blá á hægri hönd,
hina á er Krákur.
Suðurfjöllin bungubreið
beina körlum veginn.
Ofan höllin herða skeið
hófatröllin fegin.
Fljóts þó aldan æði geyst
auki kalda byrsting
er í Tjalda tangann þeyst
tekin valdi gisting.
Þó fór nú svo eitt árið að Björn komst ekki
í göngurnar en starfaði að því að fella reiðhest
sinn daginn sem leitarmenn riðu góðglaðir á fjall
frá Grímstungu. Þá mun þessi hafa orðið til:
Misjafnt láta menn í dag,
margir gráta af trega,
aðrir kátir kveða lag
kenndir mátulega.
Ekki veit ég hvort næstu vísur fæddust þá strax
en líklegt þykir mér að þær hafi orðið til um líkt
leyti:
Fyrir handan fjöllin blá
fljóts þar straumar mætast.
Aldrei mega sumir sjá
sína drauma rætast.
Heimabandi heftur er,
hörpu vandast slögin,
ég í anda aðeins fer
yfir Sand í Drögin.
Nú veit ég ógjörla um nestismál Vatnsdælinga
í fjallferðum en tel mig þó hafa grun um að þeir
hafi átt góðan að sem kunni eitthvað fyrir sér
í þeim listum sem frelsarinn iðkaði í Kana hér
áður fyrr. Nú fór svo með þann góða mann að
sýslumaður komst í málið með einhverjum af-
leiðingum en ekki urðu allir Vatnsdælir ánægð-
ir með þetta framtak yfirvaldsins. Út af þessu
urðu til þrjár vísur að minnsta kosti en ekki hef
ég nema eina þeirra:
Flækti slunginn fávísan
fjötrum sakahraður
bláfátækan barnamann
Bogi sýslumaður.
Þó það yrði lengst af hlutskipti Björns að vera
annarra þjónn er ekki þar með sagt að hann væri
alltaf ánægður með það hlutskipti sitt og gætu
eftirfarandi vísur bent til þess:
Held ég út á heyjavöll,
hef þar lítið gaman
meðan aðrir fram um fjöll
fénu hóa saman.
Ætli þvílík ævikjör
andans þreki spilli.
Alltaf sömu feta för
fjárhúsanna milli.
Oft munu hafa skotist vísur milli Björns og
systkinanna í Forsæludal þeirra Ólafs og Sigríð-
ar og mættust þar stálin stinn. Eitt sinn er Björn
kom í vísnaleit yfir að Forsæludal heilsaði hann
með þessari stöku:
Þráir eyrað óðarklið.
Orðinn meyr af vöku,
karl sem eyrir kvæðin við
kom að heyra stöku.
Ég man ekki betur en það hafi verið Ólafur
sem svaraði:
Enginn breytir grjóti í gull,
greindan þreytir slaður,
kom til geita að krefja um ull
kvæðaleitarmaður.
En Björn átti ýmsa fleiri tóna til og þar á með-
al þennan:
Yfir landi unun drottnar
auðnuband er hnýtt.
Ei við sandinn bára brotnar
blærinn andar þýtt.
Og svo þessi:
Veitir yndi, elur frið,
örvar lyndið veika
rétt hugmynd er reyrist við
rímsins yndisleika.
Nú er svo sem oftar að ekki er gott að segja
nákvæmlega til um tildrög næstu vísu fram yfir
það sem lesa má út úr henni sjálfri og verður þá
hver að lesa fyrir sjálfan sig:
Hættu anda hryggum með
hófið blanda ama
Vort þó landinn lífgi geð
láttu þér standa á sama.
En það er nú ekki öruggt að allt sé á yfirborð-
inu:
Þó að hlátur vipri vör
vart er grátur fjarri,
stundum kátra kímnissvör
klökkva láta nærri.
Það er líka hægt að horfa til baka og vera ör-
lítið misánægður með það sem sést:
Því var oft við ólánsströnd
auðnu brotið farið,
þá sem réttu hlýja hönd
hef ég frá mér barið.
Á seinni árum Björns, eftir að hann var fluttur
á Blönduós, hitti hann Atla á Hóli á förnum vegi
og tóku þeir tal saman og sem vænta mátti bar
vísur á góma. Björn segir þá um einhverja vísu
sem Atli fór með; ,,Þetta er góð vísa. Eftir hvern
er hún?“ ,,Hún er eftir þig,“ var svarið. Þá kom
þessi fljótlega:
Þessi vísa var mér gleymd,
visku er þrotinn kraftur,
af því hún var hjá góðum geymd
gat hún hitt mig aftur.
Helstu heimildir: Húnvetningaljóð, Íslensk
alþýðuskáld, Vísnasafn Skagfirðinga og munn-
legar heimildir úr ýmsum áttum.
Með þökk fyrir lesturinn og góðar óskir
um gleðileg jól og farsælt komandi ár.
Dagbjartur Dagbjartsson,
Hrísum, 320 Reykholt
S 435 1189 og 849 2715
dd@simnet.is
„Af því hún var hjá góðum geymd - gat hún hitt mig aftur“
Þáttur um Björn Sigurðsson Blöndal hagyrðing frá Grímstungu