Heimsmynd - 01.12.1986, Blaðsíða 12

Alþýðubandalaginu á sjöunda áratugn-
um til ritstjórastóls á Alþýðublaðinu á
þeim áttunda. Við ræðum um Alþýðu-
blaðsdeiluna, Stefáns-málið nýafstaðna,
hugsanlega Viðreisn, hugsanlega Ný-
sköpun. Ungur, hógvær maður ber okk-
ur kaffi og Jón Baldvin reykir hugsunar-
laust alla smávindlana mína, kaffið er
búið og ungi maðurinn í antíkstofunni
hefur augsýnilega mun meiri áhuga á
knattspyrnuleik í sjónvarpinu en ein-
hverri hugsanlegri stjórnarmyndun. Næst
hitti ég hann í kaffi og aftur var farið ofan
í saumana á ferlinum, flokksstarfinu og
hinu pólitíska mynstri.
Svo kemur að því að Jón Baldvin birt-
ist inni á skrifstofunni minni síðla kvölds
skömmu áður en blaðið fer í prentun.
Honum er ekki sama hvað eftir honum er
haft. Það skil ég. Hins vegar er það ekki
markmið HEIMSMYNDAR að skrifa
einhverja lofræðu um þessa prímadonnu
stjórnmálanna undanfarin tvö ár. Hann
situr á rauðum stól, í hvítum frakka og
hlustar á það sem ég hef eftir honum. -
Neiii, segir hann svo. Þetta get ég ekki
látið hafa eftir mér. Skilurðu ekki hvaða
leik ég er að leika. - Jú, jú. En þú sagðir
þetta og ekkert annað.- Þú spurðir mig
ekki um neitt annað. Og þarna sitjum við
- þessi ef til vill næsti forsætisráðherra, í
hvítum James Bond frakka og ég sem hef
afar lítinn tíma til að breyta skráðu við-
tali. - En þú spyrð mig ekki einu sinni, af
hverju ég er þessi sterki pólitíkus í dag og
hvað hefur gerst innan Alþýðuflokksins.
Þú spyrð mig ekki um kosningapró-
grammið? - Víst, segi ég. Það er hérna á
síðu 7: Festa, öryggi í efnahagsmálum og
félagslegt réttlæti... Já, en þetta er bara
ekki í þeim dúr sem þú skrifar venjulega
viðtöl, segir hann. - Nú. Allt í lagi, ég
skal skjóta nokkrum spurningum hér inn
í. Hver er ástæðan fyrir þessari persónu-
legu velgengni þinni í stjórnmálum?
Hann réttir mér beiskan brjóstsykur
yfir borðið. Færist allur í aukanna. „Ég
er ástríðupólitíkus!"
Viðtalinu er reddað. Klukkan er 5 að
morgni, Helgi Skúli er mættur til að lesa
prófarkir. Og eins og Hannibal, her-
foringi Karþagóborgar, sem sigraði
Rómverja í hverri orustu en tapaði þó
stríðinu, arkar flokksforinginn út en
skilur eftir einn beiskan brjóstsykur á
skrifborði ritstjórans.
Aukið fylgi Alþýðuflokksins, sam-
kvæmt þessari nýju skoðanakönnun á
kostnað Sjálfstæðisflokks, skýrir hann
með tilvísun til margra þátta. í fyrsta lagi
vaxandi vinsælda Alþýðuflokksins sem
slíks. En um hugsanlegt fylgistap Sjálf-
stæðisflokks segir hann: „Sjálfstæðis-
flokkurinn er bandalag skoðana- og
hagsmunahópa. Þéttbýlisbúar, frjálslynt
millistéttarfólk og yngra lið flokksins þol-
ir ekki lengur við í framsóknarfjósinu og
prófkjör íhaldsins í Reykjavík var eins og
umferðarslys. Ég þurfti enga skoðana-
könnun til að sjá, hvað af myndi hljótast.
Síminn stoppaði ekki hjá mér næstu
daga. Óánægðir sjálfstæðismenn, sem nú
sögðust vera fyrrverandi sjálfstæðis-
menn. Þeir voru hneykslaðir, sárir, jafn-
vel æfir yfir því að Albert ætti að vera
merkisberi flokksins í Reykjavík. Albert
er einfaldlega orðinn heimilisböl Sjálf-
stæðisflokksins og ljóst er að forystu-
menn flokksins eru ekki húsbændur á
sínu heimili.“
Hann krossleggur hendur og segir
áfjáður: „Hugsaðu þér! Ef Sjálfstæðis-
flokkurinn tapar fimm prósentum í við-
bót yfir til Alþýðuflokks fram að næstu
kosningum er Alþýðuflokkurinn orðinn
stærsti flokkurinn. Það yrði bylting og
vonandi friðsamleg. Allt í einu ættu
frjálslyndir kjósendur í landinu val milli
tveggja flokka, sem væru jafnokar. Vísir
að tveggja flokka kerfi. Hið pólitíska
landslag á íslandi yrði óþekkjanlegt. Hví-
lík breyting sem orðið hefur á tveimur
árum. Fyrir tveimur árum var þessi
flokkur týndur og tröllum gefinn. Sjáðu
hann núna. Og eftir að fréttir fóru að
berast af því, hverjir myndu líklega skipa
efstu sæti Alþýðuflokks í Reykjavík, fór
það að renna upp fyrir forystu Sjálfstæð-
isflokks í alvöru, að hún hefði ekki að-
eins leikið af sér, heldur ætti hún það á
hættu að verða heimaskítsmát. Berðu
saman Albert og Jón Sigurðsson. Þarf ég
að segja meira? Ég hef fengið til liðs við
mig hæfileikafólk, sem nýtur trausts
langt út fyrir raðir Alþýðuflokksins. Nú
er þetta ekki lengur one man shov!“
Fasið er orðið valdsmannslegt. Hann
veit að hans stóra stund er runnin upp í
stjórnmálum. Við formannskjörið 1984
hafði hann allt að vinna, engu að tapa,
eins og áhugamaður um stjórnmál orðaði
það. Nú er hins vegar annað upp á ten-
ingnum. Ef hernaðaráætlun Jóns Bald-
vins á að ganga upp verður hann að vinna
stórsigur í næstu kosningum. Hann fer
ekki dult með þá ósk sína að mynda
Viðreisnarstjórn með Sjálfstæðisflokki
en út frá gerbreyttum styrkleikahlutföll-
um. Það yrði hápunktur hernaðaráætlun-
ar foringjans sem á sér nokkurra ára
aðdraganda.
„Lastu ekki króníkuna mína um Finn-
boga Rút í Morgunblaðinu? Ég drakk
pólitíkina í mig með móðurmjólkinni.
Hún amma mín hafði mynd af Hriflu-
Jónasi uppi á vegg fyrir ofan rúmið mitt.
Jónas var allt í senn: Framsýnn herfor-
ingi, frjór rithöfundur, skapandi valda-
maður - athafnamaður. Fágætir kostir í
einni og sömu manneskju. En eins og
allar hetjur hafði hann sinn akkilesarhæl,
sem varð honum að falli. Ég skil alla
hluti í sögulegu samhengi. Mitt sögulega
hlutverk er að taka upp þráðinn frá Jóni
Baldvinssyni, þar sem hann slitnaði 1938.
Að gera hreyfingu íslenskra jafnaðar-
manna að rótgróinni fjöldahreyfingu og
stórveldi í íslenskri pólitík. Þess vegna
vitjaði gamli maðurinn nafns. Þetta er
allt skráð í stjörnurnar.“ Fyrir
nokkrum árum var Jón Baldvin
óbreyttur þingmaður í áhrifalausum
flokki, „sem var að fjara út,“ eins og
hann orðar það. Fortíð hans var brösótt
eða eins og einn fræðingurinn segir: „Jón
Baldvin stóð þá í svipuðum sporum og
Ólafur Ragnar nú. Hann virtist hafa
misst af strætisvagninum. Hann hafði set-
ið á þingi í nokkur ár, þótti fróður og
skemmtilegur drykkjufélagi. Hann var
orðinn 45 ára en segir að sjálfstraustið
hafi ekki verið farið að bila, þrátt fyrir
allt.
„Er ekki mótlætið aðferð forsjónarinn-
ar til að reyna þann, sem hún ætlast til
einhvers af?“ Vendipunkturinn í hans
pólitíska starfi varð við formannskjörið
1984. „Undir venjulegum kringumstæð-
um hefði ég aldrei orðið formaður.
Stjórnmálaflokkar eru skrýtnar skepnur.
Þegar vel árar hnappast hjörðin kringum
forystusauðinn. Hjörðin velur öryggi,
frið og ró. Málamiðlun er það sem gildir.
Allt er slétt og fellt. En þegar hætta
steðjar að, ég tala nú ekki um ef lífsháski
blasir við, þá gilda önnur lögmál. Þá
ræður sjálfsbjargarhvötin, sjálf lífslöng-
unin, ferðinni. Þá verður að taka áhættu,
leggja allt undir: Það var ekki fyrr en
flokkurinn horfðist í augu við útgöngu-
versið, að hann leitaði til mín. Þeir sjá
ekki eftir því núna. Ég hef strokið van-
metasvipinn af andlitum þeirra. Nú eru
menn stoltir af því að vera jafnaðar-
menn. Seinna þegar lífsháskinn er fyrir bí
og hjörðin er örugg í bithaganum, þá
snýst hún gegn mér. Þá þarfnast hún
annars konar foringja. Vorum við ekki
að tala um Jónas frá Hriflu?“
í tengslum við aðdraganda að for-
mannskjörinu 1984 nefnir hann svörtu
skýrsluna. „Það var kraftaverk að henni
var ekki lekið út í fjandans fjölmiðlana á
sínum tíma. Það var um þrjátíu manna
hópur Alþýðuflokksmanna í Reykjavík
sem stóð að baki þessari skýrslu haustið
1984. Alveg eins og svarta skýrsla fiski-
fræðinganna frá 1976 var um yfirvofandi
hrun þorsksstofnsins var okkar svarta
skýrsla um yfirvofandi hrun Alþýðu-
flokksins. Hún var send vel völdum trún-
aðarmönnum, og merkt sem trúnaðar-
skjal fyrir flokksþing. Ég hef hana á
borðinu mínu og fletti henni af og til, til
að minna mig á upphafið. í henni er
rakið fylgishrunið frá 1978. Ástæðurnar
eru greindar: Stefnuleysi flokksins,
kjarkleysi, karakterleysi liggur mér við
að segja. Þegar svona er komið bregðast
flokkar alltaf við á sama veg, af eðlisávís-
un: Þeir fórna foringjanum til árs og
friðar. En það var engin samstaða um
nýjan forystusauð. Ég lýsti stuðningi við
Jóhönnu Sigurðardóttur. Margir efuðust
hins vegar um að hún gæti staðið uppi í
hárinu á þungavigtarmönnum annarra
flokka í fjölmiðlum. Sjálfur gekk ég á
12 HEIMSMYND