Heimsmynd - 01.12.1986, Blaðsíða 54

fullorðið fólk eins og Robinson Crusó. íslendinga sögur eru
beztu barnabækur sem ég þekki. Engum sem les þær í æsku
kemur illska heimsins á óvart. Þær geta orðið unglingum eins
og bólusetning. Það er ekki síður ástæða til að bólusetja við
illsku heimsins en til að mynda mænusótt. Ég var að vísu svo
óheppinn að skilja ekki íslendinga sögurnar þegar ég var
unglingur, enda var ég óskaplega seinþroska eins og ætlast var
til af því þjóðfélagi, sem ól okkur upp milli stríða.
Þjóðfélagið, sem þú nefnir, hefur einnig lagzt þó nokkuð vel
í mig frá því Steinn sagði mér Vestfirðingar hefðu stillt kopp-
unum sínum upp á borð, fyllt þá af vatni og marglitum
blómum. Það er eitthvað upprunalegt, sterkt og sérstætt við
þjóðfélag fólks með þjóðlegt stolt og nægjusaman metnað.
Heimsmynd þessa fólks er mér að skapi og ég hef gert mér far
um að koma henni til skila í samtölum mínum. Það er ekki
heimsmynd stórra ljósmynda og mikilla yfirlýsinga. Það er
ekki heimsmynd sjálfskoðunar í lygnu vatni kyrrlátrar tísku-
gleði. Ekki heldur ómelt heimsmynd myndbandasælunnar eða
höfðingjanna svokölluðu, heldur þessi góðviljaða afstaða til
allra hluta og hlédræga ósk um að erlend postulínsmenning
geti komið að öðru gagni hér en úti í hinum stóra heimi. Þetta
er algjör andstæða við hrokafulla kröfu um athygli sem Einar
Benediktsson lýsti svo, að íslendingar leystu niður um sig og
rækju bakhlutann framan í menn og segðu: Þetta er alheimur-
inn! Ég hef oft séð glitta í þessar rasskinnar og þá hef ég dregið
mig í hlé.
Ég hef áður sagt þér að ég hafi barizt fyrir því að slíta tengsl
milli Morgunblaðsins og Sjálfstæðisflokksins. Morgunblaðið
átti að vísu mikinn þátt í stofnun Sjálfstæðisflokksins, en þetta
eru tvær ólíkar umbúðir um sömu hugsjón. Ég hef aldrei séð
neina ástæðu til að Morgunblaðið væri einhver jólapappír utan
um stefnuskrá Sjálfstæðisflokksins, svo margir frammarar sem
þar ríða húsum, og met ég þó marga framsóknarmenn mikils,
hef til að mynda stungið upp á því við Denna Hermanns, að
hann gangi í Sjálfstæðisflokkinn í skiptum fyrir sjö til átta
framsóknarmenn í þingflokki Sjálfstæðisflokksins. Ég held að
hann sé að hugleiða þetta. Hann er að minnsta kosti kominn í
Reykjaneskjördæmi, sem Sjálfstæðisflokkurinn á nú hálfpart-
inn. Enginn veit hvert verður næsta spor sem Steingrímur
stígur. Við vorum saman í vegavinnu eins og skjalfest er og
tókum þátt í keppni um það, hver gæti farið lengst fram á
brúnina í Drangey. Þá svitnaði Denni - og vann að sjálfsögðu.
Hann er alltaf jafn kappsfullur á brúninni, en ég á ekki von á
því, að hann fari fram af.
Sjálfstæðisflokkurinn er ekki eina aflið í landinu, sem reynir
að bera fram sjálfstæðisstefnuna eins og ég skil hana. Við
Þorsteinn Pálsson vorum einhvern tíma að tala um þetta og þá
minnti hann mig á, að erfitt væri fyrir okkur á Morgunblaðinu
að ákveða upp á eigin spýtur hvað sjálfstæðisstefnan væri. Það
má vel vera, en ég held að sumir kratar séu miklu meiri
sjálfstæðismenn en margir sjálfstæðismenn. Þetta er nú mín
meining. Og hví gæti þá Morgunblaðið ekki alveg eins stutt
krata, ef Sjálfstæðisflokkurinn færi út af sporinu? Ég sé ekkert
því til fyrirstöðu, enda er ég gamall viðreisnarritstjóri og
sunnudagskrati í þokkabót eins og dr. Gylfi segir. Það er
nokkuð gott hjá honum.
En svo er það náttúrulega þessi freisting sem kratar skulu
ævinlega vera að falla fyrir: að bíta í rauða eplið þegar það er
rétt að þeim og þá missa þeir meðvitund í þessari venjubundnu
vinstri stjórn með öllu, verðbólgu og upplausn. Skyldu vera til
betri dæmi í stjórnmálasögunni um það vonda sem ég vil ekki,
það gjöri ég? Ekki svo að skilja að Alþýðuflokkurinn sé neinn
Páll postuli eða Mjallhvít í Madonnumynd. En það þarf að
minnsta kosti sjö dverga til að lífga flokkinn við eftir þessi
ævintýri með rauðu eplin. Það er rétt sem Þorsteinn Pálsson
hefur sagt að kosningar geta verið ávísun á svona freistingu.
Þess vegna erum við Morgunblaðsmenn á verði gagnvart kröt-
um, einnig gagnvart öfugri Viðreisn. Það er ekki að vita nema
dvergarnir gefist upp. Alltaf skal sú gamla drottning rísa upp í
einhverri mynd og spyrja, hver sé fegurst á landi hér, og alltaf
skal spegillinn svara af inngróinni undirgefni: Vinstri stjórn,
vinstri stjórn! En nú er verið að stilla hann inn á jafnaðar-
stjórn. Ég þykist vita að Steingrímur verður að þvælast í
þessum spegli og svo Ólafur Ragnar, auðvitað. Það verður
gaman að mynda Nýsköpunarstjórn þegar verkalýðsleiðtog-
arnir í Alþýðubandalaginu fá sinn tíma'í speglinum, menn eins
og Ásmundur Stefánsson og Þröstur Ólafsson. Annars mætti
þessi spegill vel brotna fyrir mér.
Freistingar okkar eru aðrar en ég hef nefnt, til að mynda
öfugur höfuðstóll ríkisins eins og ég hef ort um í kvæðinu
Undir regnhlíf og formaður Sjálfstæðisflokksins las upp í út-
varpi í fyrra með lævísu brosi á vör. Ég heyrði það ekki en mér
var sagt frá því. En hvað sem því líður, þá er þetta vondur stóll
að sitja f.
En þá eru það dæmin um sjálfstæðisbaráttu Morgunblaðs-
ins, örfá dæmi.
Þegar ég var nýráðinn ritstjóri hringdi Ingólfur Jónsson
niður á blað og spurði eftir mér. Ég var að rífast við Eystein
niðri á þingi, sagði hann. Jæja, sagði ég. Heyrðu, bezt ég láti
þig fá þetta. Ertu tilbúinn? Ég er alltaf tilbúinn. Svo hóf hann
að segja fyrir frétt í símann. Ég hlustaði: Ingólfur Jónsson
afhjúpaði Eystein Jónsson á fundi... Ertu ekki að taka þetta
niður, sagði hann. Nei, sagði ég. Nú, er eitthvað að? Nei, sagði
ég. Á ég að byrja aftur? sagði hann. Ef þú vilt, sagði ég. En
ertu þá tilbúinn? Ég er alltaf tilbúinn, endurtók ég. Það varð
nokkur þögn. Ætlarðu kannski ekkert að skrifa? Nei, sagði ég.
Af hverju? spurði hann. Ertu ekki ritstjóri Morgunblaðsins?
Jú, sagði ég, en það var ekki ráðið segulband þegar ég varð
ritstjóri. Bætti því meira segja við, að mér dytti aldrei í hug að
hringja svona upp í landbúnaðarráðuneyti til að segja honum
fyrir verkum. Og þó teldi ég ritstjórastarfið ekki ómerkilegra
en það starf sem hann væri í. Þá kvaddi Ingólfur og lagði á. En
hann skellti ekki á mig eins og Kristján Eldjárn gerði einhverju
sinni, þegar hann spurði um ákveðinn leiðara og hver hefði
skrifað hann. Það var þegar Morgunblaðið sagði, að aldrei
hefði forseta Finnlands dottið í hug að fela kommúnista stjórn-
armyndun, eins og Kristján gerði og allt varð vitlaust út af. Ég
sagði Kristjáni að við Styrmir bærum ábyrgð á leiðaranum. Ég
spurði ekki um það, sagði hann. Ég spurði, hver hefði skrifað
leiðarann. Við gefum það aldrei upp, sagði ég, enda skiptir
það ekki máli. Ritstjórarnir eru samábyrgir. Ég spurði ekki um
það, ég spurði hver hefði skrifað leiðarann. Fyrst forsetinn
spyr, verður gerð undantekning, sagði ég, og ég skal svara þér.
Þú ert að tala við þann, sem skrifaði leiðarann. Þá skellti
Kristján á. Ég kvartaði yfir þessum afskiptum forseta við
forsætisráðherra og kvaðst telja þau óviðeigandi í lýðræðis-
landi. Dr. Kristján hringdi til mín nokkru síðar og sagði:
Eigum við ekki að drekka saman kaffi, Matthías minn? Ég dró
ekki úr því, enda vorum við miklir mátar og ég hafði átt samtal
við hann áður en hann var kjörinn forseti og þekkti hann að
góðu einu. Ég held hann hafi séð eftir þessari símhringingu.
En það má bara ekki fjúka í forseta. Hann verður að vera
andlega hlutlaus samkvæmt stjórnarskránni.
Ég get vel fallist á að leiðarinn um forsetann hafi verið
óþarflega ögrandi af okkar hendi og ástæðulaus áminning í
krossferðinni gegn þessum alþjóðlega kommúnisma, sem við
erum sýknt og heilagt að lumbra á. En þarna sá ég svart á
hvítu, hvað dr. Kristján tók embætti sitt miklu hátíðlegar en ég
54 HEIMSMYND