Heimsmynd - 01.12.1986, Blaðsíða 62

Andrei Tarkovsky
MEISTARI
UÓSS OG LITA
— Kvikmyndaleikstjóri sem speglar þjáningu mannkyns en eygir
samt von
Er ég sá fyrstu kvikmynd Tarkovskys
var upplifun mín kraftaverki líkust.
Ég var í einni svipan kominn að luktum
dyrum, að herbergi sem enginn hafði fyrr
Ijáð mér lykil að. Ég hafði œtíð þráð að
komast inn fyrir, því að baki þessum
dyrum var hann á sveimi frjáls og
óheftur.
Mér óx kjarkur og vonir mínar glœdd-
ust. Einhver léði þeim hugsunum form,
sem mig hafði alltaf langað til að tjá, en
ekki komið orðum að.
Tarkovsky er að mínu mati mestur
kvikmyndahöfunda, hann er sá sem upp-
götvaði nýtt mál, trútt eðli kvikmyndar-
innar, vegna þess að það fangar endur-
skin lífsins, - lífið sem draum.
Ingmar Bergman
Draumar eru torráðnir og í fæstum
tilvikum skýranlegir. Myndir Tarkovskys
eru sóttar í veröld draumsins, þar sem
rök mega sín einskis og atburðir og hlutir
verða ekki tengdir saman og settir í sam-
hengi. Hvert myndskeið er nákvæmlega
það sem það sýnir eða áhorfandi nemur,
annað ekki. Hver rammi er fullkominn í
sjálfum sér, hver taka ljóð.
Tarkovsky er myndasmiður ljóssins og
ljóðsins. Áhrifa rússneskrar lýrikkur gæt-
ir vissulega í verkum hans, að mestu fyrir
tilstuðlan föður listamannsins,
ljóðskáldsins Arsenij Tarkovsky. Ljóð
eftir Hilmar Oddsson
föðurins hafa ljáð myndskeiðum sonarins
nokkurs konar tónlist, eða innra mál,
verið raunverulegur texti eða innihald
kvikmyndanna. Þau byggja á þjóðlegri
og trúarlegri hefð og fjalla um hulda
undirheima sálarinnar, það sem við nefn-
um undirmeðvitundina.
Andrei Tarkovsky er þó ekki maður
margra orða. Þögn persóna hans segir
yfirleitt meira um þær en orð fá gert.
Andrei Rublov mætir grimmd og vonsku
mannskepnunnar með þögninni, og litli
drengurinn í Fórninni er ófær um að tala
mestalla myndina vegna skurðaðgerðar í
hálsi. í lok myndarinnar fær hann svo
loks málið, og er það ekki síst til marks
um þá von sem Tarkovsky eygir, þrátt
fyrir allt, mannkyninu til handa. í barn-
inu birtist tilgangur lífsins og von
mannkynsins um bjartari framtíð.
Börn skipa stóran sess í flestum mynda
Tarkovskys. Þau eru tákn þess hreina og
góða í okkur öllum. Með skilningarvitum
barnsins upplifum við þrána eftir innra
sem ytra jafnvægi, heimþrána, þörfina
fyrir endanlegar sættir við uppruna okk-
ar. Barnið nemur aðeins gott og vont,
það skilur ekki klæki og slægð fullorðna
fólksins og þess vegna er það einlægt í
upplifun sinni.
Einu sinni sagði frægur píanóleikari:
Eiginlega ættu engir nema börn að spila
Mozart, þau skilja hann hvort sem er
ekki. Þessi orð rifjast upp er ég leiði huga
að Spegli Tarkovskys. Hafi ég einhvern
tíma staðið ráðþrota gagnvart kvikmynd,
þá var það eftir að hafa séð Spegilinn. Ég
þekki reyndar engan sem þykist hafa
skilið þá mynd. Hins vegar þekki ég
marga sem urðu fyrir sterkum áhrifum af
henni. Lykilpersóna Spegilsins er ungur
drengur, og í gegnum hann liggur þráður-
inn til höfundar. Þegar leikarinn og rit-
höfundurinn Alexander í Fórninni stend-
ur frammi fyrir líkani af húsi sínu, gerðu
af ungum syni hans, verða straumhvörf í
sögunni, við tekur óvissunótt, þar sem
engin skýr skil eru lengur milli svefns og
vöku, raunveruleika og draums. Birtu
bregður og litum fækkar.
Meðferð Tarkovskys á litum er
reyndar kapítuli útaf fyrir sig. Fáir leik-
stjórar vinna jafn markvisst og ákveðið
með liti. f Fórninni eru þrjú megin lita-
þemu: Umgjörð sögunnar, þar sem hún
hefst og endar, er í hreinum og skýrum
litum, á meðan draumurinn hefur yfir sér
fínlega slæðu húmsins, daufa og seiðandi
millitóna. Þriðja stigið er svo svart-hvítt,
stig örvæntingar og hræðslu. Fórnin er
svo að lokum færð í hreinum litum upp-
hafsins, hringnum hefur verið lokað.
Tarkovsky er risi, um það er ekki
spurt, en hann virðist eiga misgreiða leið
að hjörtum fólks. Hann réttir ekki út
62 HEIMSMYND