Heimsmynd - 01.10.1992, Blaðsíða 96

á opinberu framfæri?
(framhald af bls.82) Guðmundur Daníelsson var skólastjóri.
Guðmundur G. Hagalín var kennari og ritstjóri fyrir vestan og síðan
bókafulltrúi ríkisins, Þórbergur og Jóhannes úr Kötlum fengust við
kennslu, og er ekki Matthías Johannessen enn ritstjóri
Morgunblaðsins? Þannig gæti ég haldið áfram að nefna menn. Eg gæti
líka farið lengra aftur. Var ekki Hallgrímur Pétursson prestur í Saurbæ
og Snorri Sturluson bóndi í Reykholti? Það fer að verða fátt um fína
drætti í bókmenntum Islendinga.
Það er þó huggun harmi gegn að Einar Kárason er greinilega skrif-
andi. Er ég las viðtalið í HEIMSMYND kom mér í hug það sem
gamall maður norðan af Ströndum sagði mér einu sinni. Hann lýsti
fyrir mér skriföndum, sagði þá vera sérstaka andategund sem tæki sér
bólfestu í kúlupennum, ritvélum eða tölvum þeirra sem andinn hefði
velþóknun á og fyllti þá allt sem þeir gerðu sérstöku andríki. Aður fyrr
hefðu þeir notast við hrafnsfjaðrir eða blekpenna, en það væri breytt
eins og margt annað. Það leynir sér ekki að Einar Kárason er slíkur
skrifandi. Þetta er því merkilegra, sem gamli maðurinn sagði skrif-
anda oftast ósýnilega öðru fólki. Þó væri til lýsing á þeim, höfð eftir
sérstökum sjáendum. Samkvæmt henni eru skrifendur fremur smáir
vexti, klæddir gráum prjónabrókum og með rauða skotthúfu á höfði.
Stöku sinnum hefðu þeir sést með græn gleraugu. Það væru þó aðeins
tvö tilvik kunn af því tagi. Skrifandar væru gæddir sérstökum
Andlegum þroska og birtist sá Andlegi þroski í öllu því sem þeir létu
frá sér fara. Það fylgdi sögunni að sumir hefðu tekið feil á skriföndum
og jólasveinum, vegna þess hve erfitt geti verið að þekkja þessar tvær
tegundir í sundur.
Einar skrifandi nafngreinir í viðtalinu nokkra óskrifandi menn, sem
leyfðu sér að taka einhvern þátt í stéttarfélagi skrifandi manna. Einn
þeirra er Árni Árnason, „sem ég hygg að sé skrifstofumaður hjá Náms-
gagnastofnun". Og bætir við: „Ég hef reyndar aldrei séð hann og hafði
það ekki alveg á hreinu að hann væri í félaginu.“ Borgaði hann ekki
félagsgjaldið bannsettur! (Getur Námsgagnastofnun haft óskrifandi
menn á skrifstofunni?) Annar er Jónas Jónasson, sem hefur leyft sér að
tala í útvarp og þættir hans „hafa verið vélritaðir upp og gefnir út á
bók“. Það er vitaskuld alvarlegt mál af óskrifandi manni. Einn enn er
„Hjörtur Pálsson útvarpsmaður", sem ég hélt að væri löngu hættur
þar, en hefur leyft sér að gefa út nokkrar ljóðabækur. Merkilegt hve
útvarpið hefur komist af með marga óskrifandi menn! En kannski
kunna þeir að lesa! Síðan eru taldir upp nokkrir menn sem „hringdu í
fólk“. Þar eru meðal annarra Ingólfur Jónsson frá Prestbakka. Á fund-
inum sem ég áður hef nefnt, bað maður einn mig fyrir skilaboð til
Ingólfs og því hringdi ég til hans daginn eftir. Þar sem við Ingólfur
erum báðir fólk, er þetta hárrétt. Við Ingólfur höfum oft talast við
áður án þess að það þætti fréttnæmt og hann var í stjórn
Rithöfundafélagsins með okkur Ása í Bæ á sínum tíma og studdi
okkur.
Það má kallast mikil fórnfysi að Einar skrifandi skuli hafa eytt átta
árum af sinni dýrmætu ævi í það að vinna fyrir svona pakk. Hann
svarar því reyndar sjálfur: „Ég leit svo á að ef ég ætti að reyna að fram-
fleyta mér og mínum á því að skrifa, væri nauðsynlegt að hafa gott
stéttarfélag.“ Það var og. Óskrifandi menn þurfa vitaskuld ekki slíkt
félag!
Eitt var það í viðtalinu sem vakti sérstaka athygli mína. Þar stendur:
„Hvað ætli fólki fyndist til dæmis um það ef allir námsmenn og aðrir
sem grípa í verkamannavinnu nokkrar vikur á sumrin gengju í
Dagsbrún og krefðust þess að félagið yrði sniðið að þeirra þörfum.“
Með leyfi að spyrja: Hvaða þörfum? Þegar ég var Dagsbrúnarmaður
í gamla daga og vann með skólamönnum á sumrin, til dæmis við upp-
bygginguna við Sundahöfn í Reykjavík, höfðu þeir sama kaup og
sömu réttindi og aðrir verkamenn. Það held ég að formanni
Dagsbrúnar þætti skrýtin latína að flokka félagsmenn niður í atvinnu-
menn og aðra óvinnandi! Nema Einar skrifandi vilji stofna lánasjóð
Dagsbrúnarmanna, eða launasjóð sem tryggði „atvinnuverkamönn-
um“ opinbert framfæri til viðbótar vinnulaunum? Mörgum verka-
manninum veitti víst ekki af því eins og kaupið er orðið. Svo þurfa
þessir verkamenn meðal annars að standa undir framfærslu skrifanda,
sem vonandi fá einnig einhver laun hjá útgefendum, eða hvað? Ég hef
að minnsta kosti vanist því að atvinnumenn séu þeir einir sem vinna
fyrir sér með starfi sínu. Hinir hafa verið nefndir áhugamenn. Og
markmiðið með stofnun Launasjóðsins var fyrst og fremst að leggja
áhugamönnum lið. Ég nefndi fyrr 68-kynslóðina. Einn merkasti
menningarrýnir okkar, Bragi Ásgeirsson listmálari, sem hefur lengi
skrifað um myndlist í Morgunblaðið, íjallar um þetta afbrigði af
mannkyninu í Morgunblaðinu 1. ágúst síðastliðinn.
Tilefnið var málþing í Gerðubergi. Bragi segir: „Það er líkast því í
þessu landi að listamenn séu ekki til nema þeir séu ungir að árum,
jafnvel þótt áhöld séu um það, hvað þeir hafi afrekað annað en að vera
ungir, hafa verið á námslánum og leikið sér. Kynslóðirnar þar á undan
fengu lítil eða engin námslán, en urðu hins vegar að vinna hörðum
höndum og höfðu fjarska lítinn tíma til að leika sér.“ Ennfremur:
„Meginástæðan er sú að menn virðast svo uppteknir við að skara eld
að sinni köku sem og vina sinna og skoðanabræðra, að þeir nenni
hvorki né hafi áhuga á að ræða um hlutina í víðara samhengi." Bragi
segir þetta ástand ekki séríslenskt heldur samnorrænt. Hann vitnar í
grein í Politiken eftir listamann „sem benti á að svo virtist af nýjum
kennslubókum í grunn- og framhaldsskólum að dæma, að danskar
bókmenntir hafi fyrst orðið til árið 1968. Þá kom fram kynslóð sem
nefnd hefur verið ÉG-kynslóðin.“
Ætli skrifandi finnist í Danmörku líka? Kannski hefur hann borist
þaðan hingað til lands, eins og margt fleira? Einar skrifandi segist að
minnsta kosti hafa stundað nám í Danmörku!
í ritgerð sinni Upphaf mannúðarstefnu ræðir Halldór Laxness
spurninguna um „höfuðskyldur rithöfundarins í dag“. Svar hans er
þannig: „ Spurníngu um æðstu skyldu“ rithöfundar í dag“ treysti ég
mér ekki til að gegna öðruvísi en með einu afdráttarlausu fyrir-
framsvari: æðsta skylda rithöfundar nú er að skrifa það sem honum líst
og sjá aðra rithöfunda í friði.“
Með þessum orðum lýk ég rausi þessu, en guð minn almáttugur ef
þú ert til, forðaðu okkur frá „elítukenningunni“ ■
Eldur, gull og stál
(framhald afbls. 59) Þorbjörgu fyrstu kvenréttindakonuna á íslandi.
Hún hafi ekki aðeins haft brennandi föðurlandsást, framfaralöngun
og frelsisþrá heldur hafi hún einnig viljað stuðla að framförum kvenna
í öllum greinum og auka frelsi þeirra og réttindi svo að sömu réttindi
næðu til þeirra og karlmanna. Þá hafi Þorbjörg alla ævi verið ósmeyk
við að rétta hlut lítilmagnans gagnvart þeim sem voru hærra settir.
Bríet bætir síðan við: „Ýmsum hefur efalítið þótt hún harðskeytt og
óvægin en allir hlutu að virða hana fyrir mannúð og kærleika til þeirra
sem erfitt áttu, svo og fyrir mannvit og skarpskyggni.“
Nafni Þorbjargar Sveinsdóttur hefur nokkuð verið haldið á lofti en
þó kannski ekki sem skyldi. Hið íslenska kvenfélag reisti henni og
Ólafíu Jóhannsdóttur minnisvarða á leiði þeirra í gamla kirkju-
garðinum við Suðurgötu árið 1927 og árið 1982 kom út frímerki með
mynd Þorbjargar í flokknum Merkir Islendingar. Matthías Jochums-
son skáld orti erfiljóð um Þorbjörgu og í fáum ljóðlínum tókst honum
að sýna þau einkenni sem voru sterkust í skapgerð þessarar stórbrotnu
konu:
Harða, blíða, heita, sterka sál.
Hjarta þitt var eldur, gull og stál. ■
HEIMS
96
MYND