Morgunblaðið - 12.12.2019, Blaðsíða 38

38 FRÉTTIRVísindi
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 12. DESEMBER 2019
sólar og út í geiminn, m.a. til jarð-
arinnar. Vitað var að innar í hjúpn-
um og nær yfirborðinu togaði seg-
ulsviðið sólvindinn í sömu átt og
möndulsnúningur sólarinnar
stefndi. Bjuggust vísindamennirnir
við því að úr þeim áhrifum drægi
utar í lofthjúp sólarinnar.
„Okkur til mikillar undrunar höf-
um við á nálgun farsins að sólu
greint umfangsmikla hverfistrauma,
jafnvel 10 til 20 sinnum stærri en
stöðluð reiknilíkön fyrir sólina gera
ráð fyrir,“ bætir Kasper við.
„Inn í dæmið vantar því eitthvert
grundvallaratriði um sólina og
hvernig sólvindurinn sleppur út.
Þetta hefur gríðarlegar skírskotan-
ir. Við geimveðurspár verður að
taka tillit til þessara strauma ef við
ætlum okkur að geta sagt um hvort
massastreymi frá kórónunni geti
teygt sig alla leið til jarðarinnar eða
lamið á geimförum á leið til tungls-
ins eða Mars,“ sagði hann ennfrem-
ur.
Stuart Bale, eðlisfræðiprófessor
við Kaliforníuháskóla í Berkeley,
rifjar upp í þessu sambandi að
„meiriháttar fyrirbæri í geimnum“
hefði árið 1859 splundrað símalínum
á jörðinni. Annað slíkt fyrirbæri
hafi gangsett sprengidufl banda-
rískra herskipa í N-Víetnam 1972.
Samfélög nútímans eru háðari
flókinni og margbrotinni tækni en
áður og því segir Bale, að „um-
fangsmikið ónæði“ frá sólu gæti
mögulega verið gríðarlega alvar-
legt. „Væri okkur unnt að spá fyrir
um geimveðurfar gætum við slökkt
á eða einangrað hluta rafdreifikerf-
isins til að hlífa því við tjóni. Sömu-
leiðis mætti slökkva á gervihnatta-
kerfum sem gætu verið í hættu
stödd.“
Töfrandi afrek
Nicky Fox, einn af vísindamönn-
um NASA sem vinnur við Parker-
verkefnið, sagði blaðamönnum að sú
staðreynd að mannkynið hafi sent
geimfar inn í lofthjúp stjörnu væri
eitt og sér „töfrandi“ afrek.
„Sú staðreynd að þar sé um að
ræða þá stjörnu sem er næst okkur
gerir gott enn betra. Við höfum
beðið í áratugi eftir því að öðlast
skilning á leyndardómum,“ sagði
hann.
Sólfarið er nefnt eftir bandaríska
stjarneðlisfræðingnum Eugene Par-
ker sem fyrstur manna kom fram
með kenningu um sólvindinn. Lýsti
hann fyrirbærinu sem samverkandi
kerfi segulsviða, orkueinda og raf-
gass.
Rauðglóandi leyndarmál afhjúpuð
 Sólfarið Parker hefur þegar varpað alveg nýju ljósi á sólvinda, orsakir þeirra og afleiðingar  Farið
mun eiga stefnumót við sólu næstu sjö ár og efla skilning á stjörnunni rauðglóandi og geimveðurspám
Fyrstu niðurstöður frá Parker sólfarinu
Geimfar NASA er á braut um sólu til að rannsaka lofthjúp og sólvinda,
straum hlaðinna agna sem getur skemmt gerfihnetti , fjarskipta- og rafkerfi
á jörðinni
Heimild: NASA/ParkerSolarProbe/Nature/AFP Photo/NASA/SDO: Solar eruption of super-hot plasma captured on Nov 2012
Markmið
Fyrsta farið sem flýgur
inn í lofthjúp sólar,
kórónuna
Rekja orkustrauma og
auka skilning á hitnun
kórónunnar, rannsaka
hröðun sólvinda Hitaskjöldur
Fer sjö sinnum umhverfis sólu á 7 árum
Kóróna sólar er óstöðug
og þar myndast:
Skotið á loft í
ágúst 2018
Fór fyrst nálægt
sólu (24 milljón km fjarlægð)
í nóvember 2018
Næst sólu (6,3 milljónir km)
desember 2024
Sól
Merkúr
Venus
Jörðin
Kælikerfi til
til að koma í
veg fyrir að
sólarsellur
bráðni
Loftnet
Segulmælar
Búnaður til að taka
myndir
Sjónaukar til að mynda
kórónu og innra
sólvindshvolf
Kolefnisskjöldur er
11,5 sentimetra þykkur
Á að þola nærri 1.400 °C
Hraði: Um 700.000 k.klst.
Lengd: 3 metrar
Þyngd: 685 kíló
Taka myndir af
byggingu sólar
Fyrstu niðurstöður
Breytingar á segulsviði sólar
auka hraða sólvinda sem
streyma frá henni
Sólvindarnir hreyfast í „skipulagslausum straumum"
en ekki stöðugum
sólvindar geislar
sprengingar segul-
sviðs og rafgass
Segulstraumar sólar og sólvindar
í kjölfarið geta orðið S-laga
þegar þeir streyma frá sólinni
og
BAKSVIÐ
Ágúst Ásgeirsson
agas@mbl.is
Sólfar bandarísku geimferðastofn-
unarinnar (NASA) hefur síðustu
daga sent „stórbrotið safn“ af gögn-
um um ofurheita efnishjúpinn um-
hverfis sólina. Sólfarinu Parker sem
er á stærð við lítinn fjölskyldubíl
var skotið á loft í ágúst í fyrra.
Parker kemst næst sólu í þessari
atrennu í aðeins sex milljón kíló-
metra fjarlægð. Á næstu sjö árum
mun sólfarið fara nokkrum sinnum
fram hjá þessum meginhnetti sól-
kerfis okkar; ljós- og hitagjafanum
mikla.
Þess er vænst að gögnin sem
rannsóknarfarið safnar og miðlar til
vísindamanna á jörðu niðri muni
efla skilning mannsins á sólvindum
og rafsegulstormum sem valdið
geta usla á byggðu bóli, meðal ann-
ars með því að slökkva á raforku-
dreifikerfum.
Ráðgáta um sólkórónu
Ein ráðgátan varðar sólkórónuna
sjálfa sem er við sínar milljón gráð-
ur margfalt heitari en sjálft yfir-
borð sólarinnar sem er 6.000 °C.
Stangast það á við það viðtekna,
að búast megi við að hlutur kólni
eftir því sem hann fari lengra frá
hitauppsprettu sinni.
„Kórónan hefur fundið aðferð til
að hita sig upp. Við erum að skoða
þá eðlisfræðilegu ferla sem gera
það kleift,“ segir Alexis Rouillard,
vísindamaður hjá frönsku vísinda-
rannsóknastofnuninni (CNRS) og
meðhöfundur einnar af fjórum
greinum í tímaritinu Nature, um
fyrstu uppgötvanir Parkers.
„Bara í þessum fyrstu ferðum á
braut um sólu höfum við orðið berg-
numdir af undrun á því hversu ólík
kórónan er í návígi,“ segir Justin
Kasper, prófessor í loftslags- og
geimvísindum og verkfræði við Mic-
higan-háskóla. Í samantekt frá skól-
anum segir að haldið hefur verið að
óstöðugleiki í segulsviði sólarinnar
kunni að hafa verið valdur að hitun
kórónunnar.
Væntu þeir þess að mæligögn
Parkers myndu staðfesta þá tilgátu.
Svo fór ekki og í staðinn segja þeir
að miklu kraftmeiri „flökkubylgjur“
kunni að vera orkuspretta kórón-
unnar; bylgjur sem eru það orku-
miklar að þær geti algjörlega um-
pólað stefnum segulsviðsins.
Grundvallaratriði vantar
Vísindamennirnir urðu einnig
undrandi á því hvað þeir hafa upp-
götvað um hröðun sólvinda: straum
orkuríkra rafhlaðinna róteinda, raf-
einda og annarra örefna, frá kórónu
AFP
Sólfar Vísindamenn við sólfarið
þegar það var fyrst sýnt í fyrra.
Vantar þig
pípara?
FINNA.is
Dekkjaþjónusta
Úrval fólksbíla- og jeppadekkja
SAMEINUÐ GÆÐI
Opið mánudaga til fimmtudaga kl. 7.45-17.00, föstudaga kl. 7.45-16.00
Flatahrauni 7 | 220 Hafnarfirði | Sími 565 1090 | www.bjb.is
m.
Lítil og létt loftpressa. Kemur með
fjórum stútum sem passa á dekk,
bolta, vindsængur og fleira.
REDLITHIUM-ION™ rafhlaða.
Sveigjanlegt rafhlöðukerfi sem virkar
með öllum Milwaukee® M12™ rafhlöðu
Verð 16.900 kr. (án rafhlöðu)
M12 Inflator
Alvöru loftpressa
fráMilwaukee
vfs.is
VERKFÆRASALAN • SÍÐUMÚLA 9, REYKJAVÍK • DALSHRAUNI 13, HAFNARFIRÐI • DALSBRAUT 1, AKUREYRI • S: 560 8888