Læknablaðið - feb. 2020, Blaðsíða 19

LÆKNAblaðið 2020/106 71
R A N N S Ó K N
Inngangur
Á síðustu árum og áratugum hafa orðið miklar framfarir í
fæðingar- og nýburalækningum sem leitt hafa til betri árangurs í
meðhöndlun fyrirbura. Lífslíkur minnstu fyrirburanna (fæðingar-
þyngd ≤1000 g) hafa aukist og flestir þeirra lifa nú af án alvarlegra
fylgikvilla.1,2 Fimm ára lifun minnstu fyrirburanna í íslensku þýði
fór úr 22% fyrir árabilið 1982-1990 upp í 63% á árabilinu 2001-
2005.3,4 Auk þess er nú hægt að bjarga óþroskaðri börnum en áður,
allt niður í 22-23 vikna meðgöngulengd.5,6 Vanþroski barnanna við
fæðingu og oft á tíðum mikil veikindi á fyrstu vikum lífs hafa í
för með sér aukna hættu á röskun í þroska miðtaugakerfis7 sem
einkum verður vegna skemmda í hvíta efni heilans (periventricular
leukomalacia, PVL) eða heilablæðinga.8-11 Afleiðingarnar eru marg-
víslegar. Helst ber að nefna heilalömun (cerebral palsy, CP) og önn-
ur frávik í hreyfiþroska ásamt skertum vitsmunaþroska, aukna
hættu á sjón- og heyrnarskerðingu, námserfiðleika, hegðunar-
vanda og einhverfurófsröskun.1,12-17 Ef litið er á þroska minnstu
fyrirburanna í heild sinni sýna niðurstöður rannsókna síðustu
ára frá Íslandi, Svíþjóð og Bretlandi að um tveir þriðju barnanna
hafa eðlilegan þroska eða væg þroskafrávik en allt að fimmtungur
glímir við alvarlegri þroskafrávik.1-4,6,19
Oft á tíðum er erfitt að spá fyrir um þroska minnstu fyrirbur-
anna og óljóst hvað skilur á milli þeirra sem þroskast eðlilega og
þeirra sem gera það ekki. Markmið þessarar rannsóknar voru að
kanna algengi þroskafrávika og hamlana meðal minnstu fyrir-
buranna á Íslandi á 25 ára tímabili og meta hvaða þættir spá fyrir
um hömlun hjá þessum börnum.
Þroski minnstu fyrirburanna
á Íslandi 1988-2012
Á G R I P
INNGANGUR
Vanþroski minnstu fyrirburanna (fæðingarþyngd ≤1000 g) veldur
aukinni hættu á röskun í þroska miðtaugakerfis. Afleiðingarnar geta
verið skertur hreyfi- og vitsmunaþroski, sjón- og heyrnarskerðing,
námserfiðleikar, hegðunarvandi og einhverfurófsröskun. Markmið
rannsóknarinnar voru að kanna algengi þroskafrávika og hömlunar
hjá minnstu fyrirburunum á Íslandi á 25 ára tímabili og meta hvaða
klínísku þættir spá fyrir um hömlun hjá þeim.
EFNIVIÐUR OG AÐFERÐIR
Rannsóknin var afturskyggn og náði til allra barna sem fæddust á
Íslandi 1988-2012, voru ≤1000 g við fæðingu og útskrifuðust á lífi.
Rannsóknarhópurinn var sóttur í Vökuskrá Barnaspítala Hringsins.
Upplýsingar voru fengnar úr Vökuskrá, sjúkraskrám barnanna og
mæðra þeirra ásamt gagnagrunni Greiningar- og ráðgjafarstöðvar
ríkisins.
NIÐURSTÖÐUR
Af 189 börnum voru 45 (24%) með staðfest þroskafrávik, 13 (7%)
með væg frávik og 32 (17%) alvarleg frávik (hömlun) við 3-6 ára
aldur. Áhættuþættir fyrir hömlun voru fjölburafæðing (ÁH 2,21;
95% ÖB: 1,19-4,09), Apgar <5 eftir eina mínútu (ÁH 2,40; 95%
ÖB: 1,14-5,07), ef fæðugjöf í sondu hófst meira en fjórum dögum
eftir fæðingu (ÁH 2,14; 95% ÖB: 1,11-4,11), ef fullu fæði var náð
eftir meira en 21 dag (ÁH 2,15; 95% ÖB: 1,11-4,15), lungnabólga á
nýburaskeiði (ÁH 3,61; 95% ÖB: 1,98-6,57) og PVL (ÁH 4,84; 95%
ÖB: 2,81-8,34).
ÁLYKTUN
Meirihluti minnstu fyrirburanna glímir ekki við alvarleg þroskafrávik.
Hlutfall barna með hömlun í þessari rannsókn er sambærilegt við
niðurstöður annarra íslenskra og erlendra rannsókna en hlutfall
vægari þroskafrávika í þýðinu er líklega vanmetið. Áhættuþættir
hömlunar í þessari rannsókn eiga sér hliðstæðu í erlendum rann-
sóknum.
Olga Sigurðardóttir1 læknir
Kristín Leifsdóttir2,3 læknir
Þórður Þórkelsson2,3 læknir
Ingibjörg Georgsdóttir4 læknir
1Karolinska-sjúkrahúsinu Stokkhólmi, Svíþjóð, 2Barnaspítala Hringsins
Landspítala, 3læknadeild Háskóla Íslands, 4Greiningar- og ráðgjafarstöð ríkisins.
Greinin var unnin við læknadeild Háskóla Íslands, Landspítala
og Greiningar- og ráðgjafarstöð ríkisins.
Fyrirspurnum svarar Olga Sigurðardóttir, olgasigridur@gmail.com
Efniviður og aðferðir
Rannsóknin var afturskyggn og náði til allra barna sem fæddust
á Íslandi frá 1988 til og með 2012, voru ≤1000 g við fæðingu og
útskrifuðust á lífi. Rannsóknarhópurinn var sóttur í gagnagrunn
vökudeildar Barnaspítala Hringsins (Vökuskrá). Klínískar upp-
lýsingar voru fengnar úr Vökuskrá og sjúkraskrám barnanna og
mæðra þeirra (tafla I).