Læknablaðið - feb. 2020, Blaðsíða 55

LÆKNAblaðið 2020/106 107

stjorn@laeknanemar.is
Þrátt fyrir hagvaxtarskeið í íslensku
samfélagi undanfarin ár standa nú yfir
umfangsmiklar sparnaðaraðgerðir á Land-
spítala. Þetta bitnar á allri starfsemi spítal-
ans og hætt er við því að þrengt verði enn
frekar að vísindastarfi og kennslu. Í grein
í Læknablaðinu frá því í nóvember 2019
fara Guðmundur Þorgeirsson og Þórður
Harðarson yfir hlutverk Landspítala sem
háskólasjúkrahúss.1 Þar kemur fram að
fjárframlög til vísindastarfs á Landspítala
séu 0,7% af veltu spítalans en samkvæmt
nýrri vísindastefnu er stefnt að því að
þetta hlutfall verði 3% á næstu árum. Til
samanburðar miða mörg háskólasjúkrahús
á Norðurlöndunum við að rannsóknar-
framlög séu 6% af veltu. Þar fyrir utan
hefur umframkostnaður við kennslu
og fræðahlutverkið í heild verið metinn
allt að 20-30% á háskólasjúkrahúsum á
Norðurlöndum.2 Ljóst er að sá kostnað-
ur er mun lægri á Landspítala þó ekki
liggi fyrir nýlegar tölur. Gerð var úttekt á
heildarkostnaði Landspítala vegna þessa
árið 2006 og reyndist sá kostnaður þá vera
um 11% af heildarrekstrarkostnaði spítal-
ans.3 Mikilvægt er að þessi kostnaðarauki
sé viðurkenndur sem hluti af fjárlögum til
spítalans.
Í skýrslu NordForsk frá árinu 2017
kemur fram að á 12 ára tímabili hefur
Landspítali dregist verulega aftur úr öðr-
um sjúkrahúsum á Norðurlöndum þegar
kemur að vísindastarfi.4 Tilvitnunum í rit-
rýndar fræðigreinar frá Landspítala hefur
farið fækkandi og hlutfall birtra greina þar
sem fyrsti og/eða síðasti höfundur er frá
Landspítala hefur lækkað. Fjöldi tilvitnana
er gæðavísir og með þessari þróun hafa
gæði ritrýnds efnis frá Landspítala fallið
úr því að vera í efsta sæti á Norðurlöndum
niður fyrir heimsmeðaltal. Þetta er dap-
urleg þróun og mikið áhyggjuefni, ekki
síst fyrir vísindamenn framtíðarinnar.
Að þessu sögðu velta greinarhöfundar
fyrir sér hvort vísindum og akademísku
starfi sé gert nægilega hátt undir höfði á
Landspítala og hvort frekari sparnaðar-
aðgerðir ógni þessum þáttum enn frekar.
Vísindastarf er forsenda nýrrar þekk-
ingar og þétt samofið námi og kennslu.
Landspítali hefur lögbundnar skyldur sem
háskólasjúkrahús og það er brýnt að þeim
sé fullnægt. Í þessu samhengi má einnig
minna á samstarfssamning Háskóla Ís-
lands og Landspítala frá 2018 en þar segir
að tilgangur samningsins sé að styðja og
efla Landspítala sem háskólasjúkrahús,
þar sem þjónusta, menntun og vísindi eru
samofin daglegu starfi.5
Nauðsynlegt er að menntun og klínísk
kennsla hafi vægi í starfsemi spítalans.
Í klínísku námi koma læknanemar við á
nær öllum deildum spítalans og er yfirleitt
vel tekið. Á sumum sviðum má þó spyrja
sig hvort fyllilega sé gert ráð fyrir nemum.
Þannig má nefna að á Landspítala í Foss-
vogi er ekkert afdrep eða lesaðstaða fyrir
nema þrátt fyrir að heilu dögunum sé var-
ið þar í verknámi. Mörg svið leggja mik-
inn metnað í nám og kennslu læknanema
en oft á tíðum kemur kennslan nemum
fyrir sjónir sem einstaklingsframtak.
Klínískt nám byggir þannig mjög á óeig-
ingjarnri vinnu og ómældum tíma sem
deildarlæknar, sérfræðilæknar og annað
starfsfólk leggja fram. Samkvæmt kjara-
samningi LÍ gildir um sérfræðilækna að
regluleg kennsla læknanema, sérnáms-
lækna og/eða annarra nema á heilbrigðis-
sviði umfram skilgreindar starfsskyldur
hefur vægi til launahækkunar6 og að
okkar mati ættu þessi ákvæði sömuleiðis
að gilda um deildarlækna. Brýnt er að
Landspítali hlúi að sínu fræðahlutverki,
geri starfsfólki kleift að sinna kennslu og
skapi til þess hvata.
Hvað vísindastarf varðar má einnig
velta fyrir sér hvort það fái nægilegan sess
í daglegu starfi á spítalanum. Af hverju
hefur birtingum frá Landspítala fækkað
eins og raun ber vitni? Upplifun margra
nema er sú að þau sem stunda vísindastörf
samhliða klínískri vinnu og hafa ekki
akademíska ráðningu geri það að miklu
leyti af hugsjón og fái lítið svigrúm til þess
á vinnutíma. Á tímum samdráttar og auk-
ins álags á starfsfólk gefur það auga leið
að slíkt starf mun sitja á hakanum. Einnig
vekur það spurningar hjá ungu fólki sem
er meðvitað um hættu á kulnun í starfi
hvort það sé þess virði. Ef vísindastarf og
kennsla eru ekki órjúfanlegur hluti af dag-
legu starfi og ef ekki er gert ráð fyrir því í
formi vinnutíma, kjarabóta og fjármögn-
unar er hætta á að læknar framtíðarinnar
sjái sér ekki hag í að sinna rannsóknum
og kennslu. Ef Landspítali á að standa við
útgefna vísindastefnu og vera leiðandi í
rannsóknum og menntun þarf að gera bet-
ur – fyrir framtíðina.
Heimildir
1. Þorgeirsson G, Harðarson Þ. Um hlutverk háskóla og
háskólaspítala. Læknablaðið 2019; 105: 522.
2. Mendin E, Anthun KS, Häkkinen U, Kittelsen SA, Linna
M, Magnussen J. Cost efficiency of university hosptals
in the Nordic countries: a crosscountry analysis. Eur J
Health Econ 2011; 12: 509-19.
3. Landspítali. Hvað kostar að vera háskólasjúkrahús? 2006
landspitali.is/lisalib/getfile.aspx?itemid=7783 - janúar
2020.
4. Comparing Research at Nordic Higher Education
Institutions Using Bibliometric Indicators covering the
years 1999-2014. Nordforsk Policy Paper 4/2017.
5. Samstarfssamningur Háskóla Íslands (HÍ) og Landspítala
(LSH). Reykjavík 2018.
6. Kjarasamningur Læknafélags Íslands og fjármála- og
efnahagsráðherra. Reykjavík 2017.
Landspítali háskólasjúkrahús?
Sólveig
Bjarnadóttir
formaður Félags
læknanema
Þórdís
Þorkelsdóttir
fyrrum formaður Félags
læknanema

F R Á F É L A G I L Æ K N A N E M A