Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2016, Síða 23

(32)a. Egill sigldi út á haf um nóttina, sem fyrr var ritað, og er morgnaði,
féll veðrið og gerði logn.  (ÍT, Egils saga, 58. kafli)
b. þá var það á einni nótt, að féll snjór mikill, svo að ógerla sá vegana.
(ÍT, Egils saga, 72. kafli)
c. Þá gerði á regn mikið.  (ÍT, Droplaugasona saga, 1. kafli)
Slík notkun á sögn og nafnorði kemur fyrir þar sem búast hefði mátt við,
út frá nútímamáli, að eiginlegar veðurfarssagnir væru notaðar.
3.2 Veðurfarssagnir með og án nafnliða
3.2.1 Stakar veðurfarssagnir
Eins og við er að búast út frá viðteknum hugmyndum geta veðurfarssagn-
ir í fornu máli staðið stakar, þ.e. án nafnliðar. Sögnin snjóa er mjög fátíð í
fornum heimildum og kemur aðeins fyrir stök, eins og í (33a). Hins vegar
kemur rigna fyrir með og án nafnliðar; hún er nafnliðarlaus þegar átt er
við rigningu í bókstaflegri merkingu, eins og í (33b), en í yfirfærðri merk-
ingu tekur hún með sér nafnlið (sjá kafla 3.2.3).
(33) a. En áðr þeir sigldu brott snjáfaði mjög á fjöll.
(ONP, Ólafs saga Tryggvasonar, ÓTI 25610)
b. Þann tíma voru vætur svá miklar að bæði rigndi nætur og daga.
(ONP, Hákonar saga Hákonarsonar, Hák81 59411)
Í (34) eru sýnd tvö dæmi í viðbót um veðurfarssagnir án nafnliðar. Í (34a)
stendur sögnin hvessa í persónuhætti en í (34b) kemur kólna fyrir í nafn-
hætti með horfasögninni taka.
(34)a. Þá hvessti svo að varla var vaðhæft á konungsskipinu.
(ONP, Hákonar saga Hákonarsona, HákFris 46228)
b. … nú tók að kólna.  (ONP, Jómsvíkinga saga, Jvs7 2932)
Báðar þessar sagnir, hvessa og kólna, geta einnig staðið með nafnlið í fornu
máli.
3.2.2 Nafnliðir í nefnifalli og þolfalli
Veðurfarssagnir sem taka með sér nefnifall að fornu eru til dæmis drífa,
blása, kólna, hlána og þiðna. Nafnliðirnir geta verið ýmist ákveðnir eða
óákveðnir. Dæmi um fyrstu þrjár sagnirnar eru sýnd hér:
(35) a. Þá drífur snær úr öllum áttum. (ÍT, Snorra Edda, kafli 51)
Þegar veðrið kólnar og vindinn hvessir — þá snjóar hann 23