Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2016, Page 24

b. … sem á blási fagur sunnanvindur og hreinsi loftið af allri dimmunni.
(ONP, Thómass saga erkibyskups, Thom2 4338)
c. En er hann kom upp á heiðina kólnaði veðrið.
(ÍT, Eyrbyggja saga, 40. kafli)
Í (35a–b) eru nafnorðin með drífa og blása augljóslega í nefnifalli. Í (35c)
er að vísu ekki unnt að greina hvort nafnorðið (veðrið) er í nefnifalli eða
þolfalli en þó er líklegra að það sé í nefnifalli þar sem engin dæmi eru um
kólna með þolfallsnafnlið. Sú sögn getur raunar komið fyrir í skynjanda-
merkingu með þágufallsnafnlið (einhverjum kólnar ‘einhver finnur fyrir
auknum kulda’). Með nefnifalli er nafnliðurinn hins vegar „þema“ og
merkingin þar með ‘eitthvað verður kalt’.
Til eru dæmi um að rigna taki með sér nafnlið í nefnifalli en þar táknar
nafnliðurinn guðlegan geranda eða raunar Guð sjálfan. Í (36) eru tvær
tengdar setningar, en þar er nefnifallsfrumlagi sagnarinnar rigna í síðari
liðnum sleppt þar sem það er samvísandi við undanfarann sá er (nf.) í fyrri
liðnum (frumlagseyða er hér táknuð með __ ). Þetta dæmi kemur fyrir í
texta þýddum úr latínu og sama á við um önnur nefnifallsdæmi með
rigna.
(36) … sá er sól lætur skína yfir góða og illa og svo rignir __ yfir rangláta.
(ONP, Ritning Alkvíns: „De virtutibus et vitiis“, Alk619 6115)
Sagnirnar birta, lægja, blása og myrkva koma fyrir með ótvíræðu þolfalli,
eins og sýnt er í (37) og (38). Í (37c) kemur myrkva fyrir í bundnu máli
með nafnlið í þolfalli, en nafnliðurinn er raunar kenning fyrir nótt;
miðleggur tveggja daga er sá hluti sólarhringsins sem fer á milli tveggja
daga, þ.e. nóttin. Þrjú önnur dæmi eru til um sögnina myrkva ásamt nafn -
lið, í öllum tilvikum nafnorðinu nótt og þar sést ekki hvort fallið er nefni-
fall eða þolfall.
(37) a. Birtir nú hríðina og kemur gott veður.
(ÍT, Hrana saga hrings, 8. kafli)
b. Þá lægði storminn og kvómu þeir heilir til lands.
(ÍT, Helga kviða Hundingsbana II)
c. … er myrkvir miðlegg daga tveggja.
(ÍT, Droplaugarsona saga, 12. kafli)
(38) Var þá hvassviðri mikið og hafði blásið hauginn …
(ONP, Ólafs saga Helga, ÓH61 7553)
Sigríður Sæunn Sigurðardóttir og Þórhallur Eyþórsson24