Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2016, Blaðsíða 26

Ótvírætt þolfall með lygna finnst hins vegar á 16. öld í Nýja testamenti
Odds Gottskálkssonar. Í töflu 2 höfum við því greint fallið í (43) sem þol-
fall með þessari sögn og öðrum sem svipuðu máli gegnir um.
Að endingu skal tekið fram að ekki verður séð að breytileika í fall-
mörkun þannig að nefnifall komi í stað þolfalls gæti í fornmáli á sama hátt
og í nútímamáli. Vissulega eru til dæmi í fornmáli þar sem ekki er unnt
að greina fall nafnliðarins með óyggjandi hætti. Í þeim tilvikum höfum
við jafnan greint fallið til samræmis við elstu varðveittu dæmin með ótví -
ræðri fallanotkun.
3.2.3 Nafnliðir í þágufalli
Eins og áður segir eru engin dæmi um snjóa með nafnlið í fornu máli;
hins vegar kemur sögnin drífa fyrir með þágufallsnafnlið, m.a. í dæminu í
(44) þar sem merkingin er ‘sandurinn fauk’.
(44) Engi maður vissi hvort var nátt eður dagur úti né inni meðan sand-
inum dreif á jörðina …  (ONP, Annálar, Ann1005 38710)
Enn fremur eru allnokkur dæmi fornmáli um að rigna komi fyrir ásamt
nafnlið í þágufalli.15 Þó er afar sjaldgæft að sögnin standi með nafnorðun-
um regn eða vatn; aðeins er eitt dæmi um hvort um sig í fornum heimild-
um, sjá (46) og (48) hér á eftir. Ef nafnliðurinn táknar vökva er hann
miklu fremur blóð (í átta dæmum af fjórtán um vökva í heimildum okkar).
Í öðrum tilvikum, sérstaklega í Biblíutextum, er það sem fellur af himn-
um ofan annað efni en vökvi, einkum eldur og brennisteinn, grjót og
fæðsla (korn, himnamjöl og himnabrauðið manna). Eins og sýnt var í 2.
kafla getur í nútímamáli einnig rignt hundum og köttum, sprengjum,
skömmum og ýmsu öðru.
Í (45) kemur rigna fyrir með tveim nafnliðum, öðrum í nefnifalli (sbr.
umræðu í kafla 3.2.2) og hinum í þágufalli. Sá fyrri er óefað frumlag setn-
ingarinnar og táknar þann sem rignir, þ.e. Guð, en sá síðari andlag og lýsir
hverju rignir. Þess skal getið að orðalagið í (45) er væntanlega undir áhrif-
um frá latneskum frumtexta.
(45) … og hann rigndi þeim himna mjöli til að eta …
(ONP, Glossaria: Orðasjóðar, glósur, GlossPsalt 12519)
Sigríður Sæunn Sigurðardóttir og Þórhallur Eyþórsson26
15 Til er eitt dæmi þar sem þolfall virðist koma fyrir með rigna. Vafalaust eru þetta
bein áhrif úr latínu þar sem ‘rigna’ tekur með sér þolfall, sbr. dæmi (51) hér á eftir.
(i) Af himninum ofan man ég láta rigna yður fæðslur. (ONP, Stjórn, Stj1 29118)