Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2016, Blaðsíða 29

‘rigna’ getur tekið með sér nafnorðið ‘regn’; sú notkun kann að vera
komin óbeint úr latínu (sbr. facta est pluvia ‘gerð var rigning’ í neðanmáls-
grein 17) þótt fallanotkunin sé það ekki.
3.2.4 Veðurfarssagnir í nafnhætti með horfasögn
Allmörg dæmi eru í fornu máli um veðurfarssagnir með og án nafnliðar
sem standa með hjálparsögn sem táknar byrjunarhorf (þ.e. horfasögn; sbr.
Höskuldur Þráinsson 2005:422–424). Leit í ÍT og ONP sýnir að í forn-
um textum er aðeins að finna dæmi um horfasögnina taka með veðurfars-
sögnum. Engin dæmi eru um aðrar horfasagnir með umræddum sögnum,
t.d. fara eða byrja.18
Dæmið í (53) samanstendur af tveim setningum og í þeirri síðari
kemur horfasögnin taka fyrir með kólna. Þar sem þessi veðurfarssögn gat
tekið með sér nafnlið er ekki ljóst hvort sögnin stendur stök (án nafnliðar)
eða hvort ósýnilegur nafnliður (frumlagseyða) vísar í vindurinn í fyrri
setningunni.
(53) Nú vex drífa og svo vindurinn. Tekur nú að kólna.
(ÍT, Fljótsdæla saga, 18. kafli)
Í dæmi (54) stendur nafnorðið veður með horfasögninni taka og tveim
tengdum veðurfarssögnum, þykkna (sem var ekki sérstaklega til athugun-
ar í þessari grein) og hlána. Báðar taka þessar sagnir nefnifall, sem vænt-
anlega er frumlag.
(54) Veður tók að þykkna og hlána og tók af það snjáföl er komið hafði.
(ÍT, Fóstbræðra saga, 9. kafli)
Í dæmi (55) með birta er veðrið líklega í þolfalli, en eins og áður var getið
kemur ótvírætt þolfall fyrir með birta í fornu máli, sbr. (55a).
(55) a. En veðrið tók að birta.  (ÍT, Ögmundar þáttur dytts)
b. Tók þá heldur að birta veðrið.  (ÍT, Sturlunga saga, 316. kafli)
Svipuð dæmi er einnig að finna um hvessa en sú sögn kemur ekki fyrir
með augljósu þolfalli fyrr en í nútímamáli (sbr. (27a) í 2. kafla).
Þegar veðrið kólnar og vindinn hvessir — þá snjóar hann 29
18 Samkvæmt Bandle (1973:47) skýtur horfasögninni fara upp við hlið taka upp úr
miðri 13. öld í íslensku, færeysku og vestur-norsku og tilgreinir hann þar sérstaklega veður -
farssagnir. Cleasby og Guðbrandur Vigfússon (ritstj. 1874:142) segja að fara sé almennt
ekki til í horfamerkingu í fornu máli en með hliðsjón af fornensku telja þeir að slík notkun
hljóti þó að vera gömul.