Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2016, Qupperneq 31

fyrsta sæti, t.d. í fullyrðingarsetningum í frásagnartextum (frásagnar-
umröðun). Í fornu máli er frásagnarumröðun algeng (Halldór Ármann
Sigurðsson 1983, 1990) en það á þó ekki við um setningar með veðurfars-
sögnum, að öllum líkindum vegna þess hve sjaldan slíkar sagnir koma
fyrir. Í heimildum okkar úr fornmáli höfum við aðeins fundið fjögur
dæmi um veðurfarssögn í fyrsta sæti í ótengdri aðalsetningu og eitt dæmi
í aukasetningu.19 Auk þess eru dæmi um veðurfarssagnir í nafnhætti með
horfasögn í fyrsta sæti (sjá kafla 3.2.4). Í dæmunum í (37a) (endurtekið
hér sem (58)) og (59) stendur veðurfarsssögn í fyrsta sæti í ótengdri aðal-
setningu með nafnliðnum á eftir sögninni.
(58) Birtir nú hríðina og kemur gott veður. (ÍT, Hrana saga hrings, 8. kafli)
(59) og stóð Haraldur á búlkabrún og skipaði land. Hvessti þá svo veðrið,
sem á leið nóttina.  (ONP, Sturlunga saga, StuIIR11127x 11825)
Í (60) fer stök veðurfarssögn beint á eftir tíðartengingunni þar til að en
þar sem leppurinn það var ekki til í fornu máli kemur önnur staða ekki til
greina í þessari setningu.
(60) Þeir fara þar til að birti.  (ÍT, Örvar-Odds saga, 5. kafli)
Í nútímamáli er slík staða veðurfarssagna möguleg í aukasetningum, eins
og sýnt er í (61a), en þar er þó einnig unnt að skjóta inn leppnum það, eins
og í (61b) (sjá líka Höskuld Þráinsson, Ásgrím Angantýsson og Heimi
Frey Viðarsson 2015:275–297 og Ásgrím Angantýsson 2014:31–53).
(61)a. … þá horfði hann áteiknimyndir [svo] með Afa þangað til að birti.
(Sótt á netið 04.10.2016)
b. Maðurinn ásamt tveimur öðrum gistu í bílnum þangað til að það
birti.  (Sótt á netið 04.10.2016)
Í flestum fornmálsdæmum stendur persónubeygð veðurfarssögn í öðru
sæti í fullyrðingarsetningu, á eftir orði (eða setningarlið) sem er komið
fyrir fremst með kjarnafærslu, eins og í (62), eða með stílfærslu, eins og í
(63b).
(62) Þá lýsti er þeir fóru frá haugnum.  (ÍT, Örvar-Odds saga, 5. kafli)
Þegar veðrið kólnar og vindinn hvessir — þá snjóar hann 31
19 Tvö dæmanna eru úr bundnu máli, Hallmundarkviðu 6 (ÍT, Bergbúa þáttur) og
Darraðarljóðum 1 (ÍT, Brennu-Njáls saga, 157. kafli). Því er vafasamt að taka mark á heim-
ildagildi þeirra um orðaröð.