Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2016, Qupperneq 42

þá hvaða málfræðihlutverki hann gegni. Skiljanlega er erfitt að kanna ósýni-
leg fyrirbæri og eiginleika þeirra en þó má ætla að einkum tvö próf geti gefið
til kynna hvort sagnirnar séu alfarið rökliðalausar eða ekki. Þessi próf eru:
(92)a. Eyða í nafnháttarsetningu.
b. Tengieyðing.
Í nafnháttarsetningum eins og þeirri sem sýnd er í (93a) og hefst á án þess
að er vanalega gert ráð fyrir frumlagseyðu sem er samvísandi við frum-
lagið (Guðmundur) í undanfarandi setningu (Höskuldur Þráinsson 2005:
346, 413–414, 2007:149–150, 418–421). Í slíkum nafnháttarsetningum
verður að undanskilja nafnliðinn, sem sýnir að hann er frumlag. Að öðr -
um kosti er setningin ótæk, eins og (93b).25
(93)a. Guðmundur hafði gifst Maríu án þess að __ vilja það.
b. *Guðmundur hafði gifst Maríu án þess að Guðmundur vilja það.
Nafnháttarsetningin í (93a) samsvarar efnislega setningu með sögn í per-
sónuhætti þar sem Guðmundur er frumlagið (94).
(94) Guðmundur vildi ekki giftast Maríu.
Aftur á móti er athyglisvert að sambærileg dæmi eru ekki tæk ef óper-
sónuleg þolmynd kemur fyrir í nafnháttarsetningunni. Ástæðan er vænt-
anlega sú að setningar með ópersónulegri þolmynd eru frumlagslausar og
því er enginn nafnliður til að fella brott.
(95) *Í partýinu var dansað án þess að vera sungið.
Dæmið í (96) er hins vegar tækt og sýnir að veðurfarssögn eins og rigna
getur staðið í setningagerð af þessum toga. Það bendir til þess að í þessu
tilviki sé frumlagseyða í nafnháttarsetningunni — og þar með að veður -
farssagnir hafi frumlag sem unnt er að sleppa.
(96) Í gær hafði hvesst án þess að __ hafa rignt.
Ef ekki er gert ráð fyrir frumlagseyðu í nafnháttarsetningum á borð við
þá sem er að finna í (96) er vandséð af hverju það dæmi er tækt en dæmið
með ópersónulegu þolmyndinni í (95) er ótækt.
Sigríður Sæunn Sigurðardóttir og Þórhallur Eyþórsson42
25 Þessum setningum svipar til stýrinafnhátta (sbr. kafli 3.2.5) en þó er sá munur á að
engin stýrsögn (e. control verb) fer á undan. Aðalatriðið er þó að í nafnháttarsetningunni í
(93) er frumlagseyða og milli hennar og undanfarandi frumlags (Guðmundur) er sams
konar samvísun og í stýrinafnháttum.