Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2016, Qupperneq 91

hugsast að í tilviki upprunalegs é eigi [jɛ] upptök í tvíhljóðun en í tilviki
upprunalegs e hafi þróunin í [jɛ] verið annars eðlis.12
Loks skal nefnt að frá 14. öld eru dæmi um ritun „iæ“ og „ie“ fyrir æ
(sbr. Orešnik 1982) sem benda til þess að æ hafi líka getað breyst í hljóða -
samband sem hófst á [j]. Orešnik taldi síðari hluta þessa hljóðs (sem hann
kallar stígandi tvíhljóð) hafa verið [æː] (sjá nánar í kafla 5.3). Þetta hljóð
hefur verið til við hlið hnígandi tvíhljóðs úr æ sem einnig eru heimildir um
frá sama tíma (sbr. kafla 3).
Samsvaranir upprunalegu miðlægu og fjarlægu löngu einhljóðanna é
og æ voru þannig nokkuð margvíslegar er komið var fram á 13. og 14. öld.
Heimildir sem hér verða til umræðu varpa einhverju ljósi á það hvers eðlis
hin ólíku tilbrigði voru en fyrst og fremst á það hvenær þau komu fram.
Hugsanlega mætti finna heimildir sem gætu varpað ljósi á eðli breytileik-
ans en það krefst frekari rannsókna.
3. Heimildir um tvíhljóðun
3.1 Inngangur
Ekki hefur áður verið gerð sérstök athugun á því hvenær é, æ, ó og á
breytt ust í hnígandi tvíhljóð. Á þetta atriði er stundum minnst í yfirlits -
ritum um íslenska málsögu og sömuleiðis í skrifum um hljóðsöguleg efni.
Í þessum kafla verða dregnar saman niðurstöður yfirlitsrita og athuga -
semdir úr ýmsum hljóðsögulegum skrifum um tímasetningu tvíhljóðun -
ar innar, ásamt því að bent er á heimildir sem fundist hafa, einkum í
lýsingum á stafsetningu handrita.
Fyrri skrif um aldur tvíhljóðunar mynda sundurlausa heild og ekki
hlaupið að því að skipa niður efninu á skýran hátt. Í kafla 3.2 verður
skoðuð umfjöllun nokkurra yfirlitsgreina og handbóka sem styðjast að
mestu við sömu heimildir. Í kafla 3.3 verður bent á ýmsar heimildir sem
ekki koma við sögu í þessum yfirlitsritum. Í kafla 3.4 verður fjallað nánar
um heimildirnar og gildi þeirra áður en niðurstöður verða teknar saman í
kafla 3.5.
Aldur tvíhljóðunar í forníslensku 91
12 Niðurstaða Hauks Þorgeirssonar (2009) var sú að í orðum með upphaflegt stutt e
sem seinna varð [jɛ] hefði líklega átt sér stað j-innskot líkt og Finnur Jónsson (1925:85)
gerði ráð fyrir.